20.12.2021, 20:40

Şili Seçimleri Neden Bu Kadar Önemli?

Çağdaş Şili tarihi, faşizmle liberalizmin ikiz kardeş olduklarının en net kanıtıydı. Amerika’nın, Allende sosyalizmini ortadan kaldırsın diye Şili’nin üzerine saldığı Pinochet, Şili’yi önce kan gölüne, ardından Dünya’nın ilk neoliberal ülkesine çevirdiğinde Friedman, Hayek ve Mises, sevincini ve Pinochet’e hayranlığını gizlememişti. Detaylarını daha önce yazmıştık(1).

Allende’nin başkanlık dönemindeki icraatları tüm işçiler için sosyal güvenlik hakları sağlamak, arazilerin daha adil şekilde dağıtımı, kira indirimleri, iyileştirilmiş sağlık ve barınma tesisleri, emziren anneler ve okul çocukları için ücretsiz süt sağlama, okuma yazma öğrenimini arttırma kampanyaları, asgari ücretin yükseltilmesi oldu. Bu tür girişimler sonunda okul kayıtlarında bir artış ve çok genç yaştaki yetersiz beslenme oranlarında yaklaşık yüzde 20'lik bir azalma oldu. Bu tür programları finanse etmek için Allende, Şili’deki ABD merkezli tekellere bağlı şirketlere (Kennecott, Anaconda, PepsiCo ve International Telephone and Telegraph gibi) el koydu, ve ABD şirketlerinin ellerindeki bakır madenlerini kamulaştırdı.

Bu şirketler, CIA’in Allende’yi kanlı bir darbeyle devirmesinde aktif rol oynadı. CIA ve bu şirketler, ithalat ve ihracatı bilinçli şekilde sekteye uğrattı.  Yanlış bilgilendirme kampanyaları eşliğinde üretimin belini büken grevler örgütledi, Allende karşıtı grevlere katılan işçileri fonlamak için 8 milyon dolardan fazla para ayırdı(2). 1969'da ülkede 977 grev olmuşken, üç yıl sonra bu 3287'ye yükseldi. 1973 Ağustos'unda enflasyon yüzde 320 ve bütçe açığı ülke gelirlerinin yüzde 115'iydi. Allende’ye karşı düzenlenen ilk askeri darbe girişimine katılmayı reddeden General Rene Schneider öldürüldü(3). Yıllar sonra CIA, bu operasyonlardaki rollerini kendi ağızıyla itiraf etti(4).

Pinochet, Allende'yi askeri darbeyle devirmişti. "Peki Pinochet'in fikirleriyle Allende'nin fikirleri sandıkta boy ölçüşseydi sonuç ne olurdu?" sorusu, muhtemelen yalnızca Şili'de değil, Dünya'da pek çok insanın aklına gelmişti. Dün, Şili’de iki başkan adayı, neredeyse biri Allende’nin isim ve cisim değiştirmiş hali, diğeri de Pinochet’in isim ve cisim değiştirmiş hali gibi olan Boric ve Kast, başkanlık seçimlerinde karşı karşıya geldi. Allende’nin fikirleri, Pinochet'in fikirlerini %11’lik bir farkla sandığa gömdü. Peki bunun sosyalizmin tarihi ve geleceği için önemi nedir?

Sosyalizm SSCB’yle Çöktüyse, Neoliberalizm Pinochet Şili’siyle Çökmüştür

İster liberal, ister neoliberal veya liberteryen olsun, sosyalizm karşıtlarının sosyalizm hakkında en temel argümanları, 1991’de SSCB’nin çöküşüyle sosyalizmin çökmüş olduğudur. Derler ki; ‘’Eğer sosyalizm sağlam bir sistem olsaydı, kalesi çökmezdi.’’ Şaşmamak gerekir; 91’den itibaren muzafferane Tarihin Sonu tezleriyle, liberal medya organlarının ısıtıp ısıtıp servis ettiği çarpıtma, yalan ve sığ bakışlarla, algı operasyonlarıyla beyinleri iyi yıkandı. Öte yandan bugün, 1991’de SSCB’nin yıkılışıyla sosyalizmin son bulduğunu iddia edenler, eğer aynı mantıkla (bir devrim bastırılırsa, devrimin temel aldığı ideoloji ve modeller de ölmüş oluyorsa) düşünmeye devam ederlerse artık neoliberalizmin ve saf serbest piyasanın da (altın standardının çöküşü yeterli bir sebep değilse) 2021’de öldüğünü kabul etmek zorundalar.

Gözden Kaçırılan Önemli Detay; Project Cybersyn

Allende’nin ilk başlıkta verilen icraatları, onunla ilgili en bilinen şeyler. Üretimi durdurarak halkı sosyalizme karşı dolduruşa getirme amaçlı grevlere kadar başarılı da oldular; fakat başka bir icraatın, belki içlerinde en önemlisi olan Project Cybersyn’in üzerinde hiçbir zaman hak ettiği kadar durulmadı.

Project Cybersyn, o yıllarda son teknoloji kullanılarak yürütülen bir planlama modeliydi. SSCB’nin çöküşü zincirinin başlangıcı olan, planlamada hantallığa karşı geliştirilmiş bir panzehirdi ve SSCB’nin yıkılışının ilk halkasındaki sorunun çözülmüş olması, sosyalizmin sürdürülebilirliğinin ispatlanması anlamına gelebilirdi. Proje dört modülden oluşuyordu: bir ekonomik simülatör, fabrika performansını kontrol etmek için bir yazılım, bir operasyon odası ve bir ana bilgisayara bağlı makineleri ağı(5).

Kısaca, 500 kadar teleks cihazı üretim ve dağıtım merkezlerine yerleştirilmişti. Santiago'daki kontrol merkezinde, her fabrikadan her gün gelen veriler (hammadde girişi, üretim çıkışı ve devamsızlık sayısı gibi birkaç rakam) bir bilgisayara aktarılarak kısa vadeli tahminler ve gerekli düzeltmeler yapılıyordu. Dört kontrol seviyesi (firma, şube, sektör, toplam) vardı . Belirli bir aralıkta bir kontrol seviyesi bir sorunu çözmezse, bir üst seviyeye bildiriliyordu. Gelen veriler ve sonuçlar ışığında üst düzey bir planlama yapılıyordu. Bunların hepsi siber ortamda yapıldığından, SSCB GOSPLAN’ında aylarca süren bir iş, Şili’de çok kısa sürelerde yapılabilirdi ve bu da, planlama ekonomisini serbest piyasaya karşı daha üstün bir seçenek kılabilirdi.

Neoliberalizm, kendi memleketinde kaybetti. Sosyalizm, Şili'yi geri kazandı . Peki bu proje tekrar uygulanmaya konulabilir mi? CIA destekli grevler bu sefer dikkatle engellenirse, Allende’nin ilk yıllarındaki geçici başarısı kalıcı olur mu? En önemlisi, ABD’yi vaktiyle bu kadar sert önlemler almaya iten ihtimal; Şili sosyalist yönetiminin küresel etkileri olması ihtimali gerçekleşir mi? Görünüşe göre bundan umutlanmamız için pek çok sebep var.

-----------------------------

1. https://www.ajansbakircay.com/sili-sosyalizme-geri-donuyor-hayek-ne-demisti-makale,1208.html

2. https://www.nytimes.com/1974/09/20/archives/cia-is-linked-to-strikes-in-chile-that-beset-allende-intelligence.html

3. https://www.opendemocracy.net/en/remembering-salvador-allende/

4. https://www.tni.org/es/node/13624

5. https://en.wikipedia.org/wiki/Project_Cybersyn

Yorumlar (0)
17
parçalı bulutlu
banner17
Günün Karikatürü Tümü
Günün Anketi Tümü
Bergama İl Olmalı mı?
Bergama İl Olmalı mı?
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 81
2. Fenerbahçe 30 79
3. Trabzonspor 30 49
4. Beşiktaş 30 46
5. Kasımpasa 30 43
6. Başakşehir 30 42
7. Rizespor 30 42
8. Antalyaspor 30 41
9. A.Demirspor 30 39
10. Alanyaspor 30 39
11. Sivasspor 30 38
12. Samsunspor 30 36
13. Kayserispor 30 36
14. Ankaragücü 30 33
15. Hatayspor 30 33
16. Konyaspor 30 33
17. Gaziantep FK 30 31
18. Karagümrük 30 30
19. Pendikspor 30 29
20. İstanbulspor 30 13
Takımlar O P
1. Eyüpspor 27 64
2. Göztepe 27 56
3. Sakaryaspor 27 47
4. Ahlatçı Çorum FK 27 45
5. Kocaelispor 27 45
6. Bodrumspor 27 44
7. Boluspor 27 43
8. Bandırmaspor 27 41
9. Gençlerbirliği 27 40
10. Erzurumspor 27 37
11. Ümraniye 27 33
12. Keçiörengücü 27 32
13. Manisa FK 27 31
14. Şanlıurfaspor 27 27
15. Tuzlaspor 27 27
16. Adanaspor 27 27
17. Altay 27 15
18. Giresunspor 27 7
Takımlar O P
1. Arsenal 28 64
2. Liverpool 28 64
3. M.City 28 63
4. Aston Villa 29 56
5. Tottenham 28 53
6. M. United 28 47
7. West Ham United 29 44
8. Brighton 28 42
9. Wolves 28 41
10. Newcastle 28 40
11. Chelsea 27 39
12. Fulham 29 38
13. Bournemouth 28 35
14. Crystal Palace 28 29
15. Brentford 29 26
16. Everton 28 25
17. Luton Town 29 22
18. Nottingham Forest 29 21
19. Burnley 29 17
20. Sheffield United 28 14
Takımlar O P
1. Real Madrid 29 72
2. Barcelona 29 64
3. Girona 29 62
4. Athletic Bilbao 29 56
5. Atletico Madrid 29 55
6. Real Sociedad 29 46
7. Real Betis 29 42
8. Valencia 28 40
9. Villarreal 29 38
10. Getafe 29 38
11. Las Palmas 29 37
12. Osasuna 29 36
13. Deportivo Alaves 29 32
14. Mallorca 29 30
15. Rayo Vallecano 29 29
16. Sevilla 29 28
17. Celta Vigo 29 27
18. Cadiz 29 22
19. Granada 28 14
20. Almeria 29 13

Gelişmelerden Haberdar Olun

@