Dikili Efsanesi Hermias ve Aristoteles

"Köleyken önce filozof, ardından kral (Tiran) oldu. Bilgeliği ve erdemli kişiliğiyle adaletli yönetimin ve iyiliğin simgesiydi. Antik çağın dahisi Aristoteles onun adına "Erdeme Övgü" ağıtını yazdı, heykelini diktirdi.

Aristoteles’in yakın dostu ve kayınpederi, Platon’un öğrencisi, sanat, bilim ve ileri uygarlık ülkesi Atarneus’un yöneticisi, antik çağın efsanevi lideri Hermias…

Aradan yüzyıllar geçti… Adı sanı unutuldu Hermias’ın. Ölümünün üzerinden 2 bin 364 yıl sonra, aynı topraklarda yaşayan bir gazeteci ve tarih araştırmacısı olarak, günümüzde bile rol model olabilecek Hermias’ı ve destansı hikayesini anlatmak istedim. Hermias’ın hayatını kaleme aldım. Çünkü, iyilik hiçbir zaman unutulmaması gereken ve asla yok olmayacak bir insanlık yatırımıdır…

Ve bu anlatılan, unutulan bilge Tiran (Bithynia) kökenli Hermias'ın, tarihsel bilgi ve belgelere dayalı kral olarak kurgulanmış hikayesidir... Hakikate olan aşkın ve iyiliğin ölümsüzlüğü adına…" Oben Ulu

(Tiran: Eski Yunan’da, siyasal gücü tek başına elinde tutan bölge yöneticisi)

***

Tarihi M.Ö 7'inci yüzyıla ve belki de daha eskiye dayandığı düşünülsede; antik yazarların Atarneus hakkında en fazla bilgi verdiği dönem M.Ö 4'üncü yüzyıldır.

Atarneus hakkında en sık sözü edilen konu ise kentin efsanevi yöneticisi Hermias'tır. Aristoteles'le Hermias'ın dostluğu ise hem antik yazarların hem de modern araştırmacıların her daim ilgisini çekmiştir.

Atarneus…

Bugün İzmir Dikili’nin 5 kilometre doğusunda yer alan Atarneus 24 hektarlık bir alanı kapsıyordu. Verimli Bakırçay Ovası ve Assos’a kadar Kuzey Ege kıyılarını hakimiyeti altında bulunduruyordu. Sürdüğü çağların ileri uygarlığıydı. 

Akalılar’ın kurduğu ilk kent devletiydi.

“Ana Tanrıça Kaynağı” anlamında gelen Atarneus adı boşuna değildi. Doğa Ana (Gaia) cömertliğini alabildiğine sunmuştu yöreye. Bol su kaynakları ve verimli topraklardaki etkin tarım üretimiyle ticaretin bir hayli geliştiği, özellikle şarap, zeytinyağı, zeytin ve üzüm ihracatıyla zenginleşmiş bir refah ülkesiydi.

Haliyle, göz kamaştırıcı ülkeye göz koyanlar oluyordu. Bu nedenle akılcı bir savunma sistemiyle, heybetli ve aşılması imkânsız surlarla korunuyordu.

Eubulos'un kölesi 'Hermias'

M.Ö. 370 yılında Atarneus'un liderliğini üstlenen Eubulos, kölesi Hermias'ın zekâsı, yetenekleri ve dürüstlüğünden çok etkilendi. Sıra dışı bir davranışta bulunarak Köle Hermias’a hak ettiği değeri verdi ve eğitimine özen gösterdi. Hermias’ı yüksek öğrenim görmesi için Atina’daki Akademia’ya gönderdi.

Fotoğraf: Akademia

Akademia'lı 'Hermias'

Hermias, Akademia’nın kurucusu ve Batı dünyasının düşünce tarzını oluşturan ilk Filozof Platon’un (Eflatun’un) öğrencisi oldu. Matematikçi - Filozof Xenokrates ve düşünce tarihinin en önemli filozoflarından Aristoteles’le yakın dostluk kurdu. Hermias artık Atarneuslu bir köle değil, Akademia diplomalı bir filozof adayıydı.

Eubulos hastalanarak ölüm döşeğine düşünce Hermias’ı çağırdı. Onu varis ilan etti. Soylu kanından gelmeyen Hermias, buna karşın, tarihte emsali olmayan bir uygulamayla köleyken kral olmuştu. Hermias sayesinde Atarneus büyük atılımlar yapacak, çağının en görkemli antik kentlerinden biri haline gelecekti.

Fotoğraf: Dikili Atarneus Antik Kenti

(Antik dönemde Eflatun adıyla da tanınan Socrates'in öğrencisi olan Klasik Yunan Filozofu Platon düşünce tarihinin tanıdığı en bilge kişilerden biriydi. Hermias'ın da eğitim aldığı batı dünyasında ki ilk yükseköğretim kurumu olan Atina Akademisinin kurucusuydu. Ona göre felsefenin ana fikri, insanın mutluluğu ve yetkin yaşamın sağlanmasıydı. Bu da erdemli bir hayat sürdürmekle elde edilirdi. Erdem ise bilgi, yaşamsal sığınak ise devlet'ti. Devletin de filozoflar tarafından yönetilmesi gerekliydi. Hermias'ta iyi bir yönetici olarak yapması gerekenleri yetenekleri ve zekâsıyla birlikte perçinleyecek bir eğitim görmüştü)

Fotoğraf: Aristoteles ve Platon (Akademia)

Aristo'nun gelişi

M.Ö. 347 yılında ölen Platon, Akademia’nın başkanlığını yeğeni Spevsippos'a bıraktı. Yönetimin kendi hakkı olduğunu düşünen Aristoteles, Platon'un bu tercihine üzüldü. Atina'yı terk etmeye karar verdi. Bunu duyan Hermias, dostu Aristoteles’i, Xenokrates’le birlikte Atarneus’a davet etti.

Fotoğraf: Aristoteles

Aristo'nun aşkı

Burada mutluydu Aristo. Aradığı engin düşünce ve ifade hürriyetiyle hak ettiği itibarı Atarneus’ta bulmuştu. Üstelik, mutluluğu aşkla perçinlendi. Hermias'ın yeğeni Pythias'a sevdalandı. Bir gün, Assos'ta bir yemek sırasında incitmekten çekindiği dostu Hermias’a hislerini açıkladı. Hermias, kadim dostu Aristo'nun yeğeniyle evlenmesine bir şartla müsaade etti: Ülkesinde felsefe dersleri ve araştırmaları yapması...

Hermias'ın isteğini şevkle kabul eden Aristo, Assos'ta felsefe okulu kurdu. Pythias’la evlendi, bir kız çocuğu dünyaya geldi.

Fotoğraf: Asos Felsefe Okulu

M.Ö. 345 yılı geride kalırken, Batı Anadolu'nun medeniyet beşiğinde artık her şey özgürce düşünülür, tartışılır olmuştu. Ancak Aristo'nun mutluluğu uzun sürmedi. Eşini genç yaşta bir hastalık nedeniyle kaybetti. Eşini kaybetmenin yasını tutan Aristoteles, M.Ö. 344’te Theophrastos'un daveti üzerine komşu Lesvos Adası’nın doğu kıyısındaki Mytilene (Midilli) kentine gitti. Mytilene'de özellikle deniz hayvanları üzerinde araştırmalar yaptı.

Bu sırada Makedonya Kralı Phillippos, Aristo'ya oğlu İskender'in eğitimini teklif etti. Aristo kabul ederek Makedonya'ya yerleşti. İskender, 20 yaşına geldiğinde tahta geçecek, Hermias onunla sağlıklı ve iyi ilişkiler kuracaktı. Barışçıl diplomasi köprüsünün mimarı ise Aristo’ydu.

Fotoğraf: Aristoteles - Büyük İskender

Perslerle savaş 

Derken, Batı Anadolu’da savaş tamtamları çaldı. Pers istilası Atarneus kapılarına kadar dayandı. Bölge siyasetinde etkin rol oynayan Hermias, kurduğu ileri karakollarla, heybetli surlarıyla ülkesini korudu, Persler’e geçit vermedi.  

Fotoğraf: Atarneus surları

Hermias'ın ölümü

Uzun yıllar süren saldırılardan sonuç alamayan Pers ordusu geri çekildi ama bir süre sonra kaderin akışını değiştiren beklenmedik bir gelişme oldu. Rodoslu Mentor çıktı savaş sahnesine.

Şeytani savaş bilgisiyle Büyük İskender'in de düşmanı olan Mentor, kız kardeşinin Aşağı Asya Satrabı Artabazoz’la evlenmesi üzerine Persler’le dost oldu, onların hizmetine girdi. Hermias'a karşı kalleşçe bir plan yaptı. Muzaffer Hermias’ın onuruna şölen düzenledi. Barış kutlamaları kapsamında Hermias’a sözde müttefiklik teklifinde bulunacaktı.

Bilge Hermias aynı zamanda barışçıydı. Savaşın kazananı olmadığına inanırdı. Savaş demek; huzursuzluk, mutsuzluk, yoksulluk, acı, kıyım ve yıkım demekti.

Mentor’dan şüphelenmeyen Hermias, barış şölenine korumasız olarak dostlarıyla geldi. Gece boyunca eğlenceler yapıldı, şaraplar içildi, adına şiirler okundu. Mentor'un sinsi planı işliyordu. Herkesin sarhoş olduğu ve kendinden geçtiği bir anda kurulan pusuda Hermias tutuklandı.

Şok anıydı. Derdest edilen Kral Hermias, Pers İmparatorluğu’nun Başkenti Susa'ya götürüldü. Günlerce işkence yapıldı.

İstilacı Persler, Hermias’tan felsefenin ve bölgenin sırlarını öğrenmek istiyor, o ise bilgi vermiyordu. Ünlü Pers Komutan Artakserkses'in emriyle çarmıha gerildi. Yine boyun eğmedi Hermias. M.Ö. 342 yılında feci bir şekilde katledildi.

Son sözleri şuydu: “Dostlarıma söyleyin, felsefe adına hiçbir şey söylemedim.”

***

Köleyken kral olmuş, fırsat eşitliğinin, bilgeliğin ve erdemli yönetimin simge ismi olarak nam salmış Hermias, hileyle esir alınarak uzak diyarlarda vahşice katledilirken, geride dünya siyasetinin, başarılı iktisadın, felsefenin, bilimin, sanatın, adaletin ve barış politikalarının merkezi olan bir ülke, fakat gözü yaşlı ve artık geleceğe kaygıyla bakan bir halk bırakmıştı…

Zira kötülük boş durmuyordu. Mentor, Hermias'ın mührünü de çalmıştı. Çevreye mektuplar yazarak egemenliğin Persler’in eline geçtiğini bildiren yazılar yazdı. Böylece Atarneus'un ve bölgenin düşüş dönemi başlamıştı.

Fotoğraf: Büyük İskender

Büyük İskender'in intikamı

Doğu ile Batı’nın ortasındaki savaşta Atarneus ezilirken, Pers ordusu bir kez daha harekete geçmiş, 20 bini atlı olmak üzere yaklaşık 40 bin askerle Gronikos Nehri’nin doğu yakasında mevzilenmişti. Bir sonraki adımları, uzun yıllardır ele geçiremedikleri Kuzey Ege’yi istila etmek olacaktı. Fakat meydan boş değildi. Bu kez Persler’in karşısına büyük ordusuyla Büyük İskender dikilmişti. Onun da amacı Doğu’yu istila etmekti. Gronikos’u kan nehrine çeviren çetin savaşı Makedonya Kralı Büyük İskender kazandı. Pers hâkimiyeti sona erdi. Tarih M.Ö. 334’tü. İskender böylece dostu  Hermias’ın intikamını da almıştı. 

Aristo'nun acısı

Aristoteles’e gelince… Aristo, sevgili dostu Hermias'ın feci sonunu Pella'da öğrenmişti. Bu ölüm haberi onu derinden etkiledi. Delphoi'de Hermias’ın heykelini diktirdi, anısına “Erdeme Övgü” adlı ağıt yazdı. Büyük Filozof Aristoteles, Hermias’ı anıt insan olarak nitelendiriyordu.

Lakin, gericiler tarafından Hermias'ı tanrılaştırdığı ve dini inançlara saygısızlık yaptığı iddiasıyla suçlandı. Bunun üzerine daha önce benzer nedenle katledilen Sokrates'in yazgısını paylaşmak yerine, terk-i diyar ederek, annesinin memleketi Eğriboz’a (Evboia) yerleşti. Kendi deyişiyle Atinalılar’a ‘felsefeye karşı ikinci bir suç işleme’ fırsatını vermedi.

(Tasfir: Yunan filozof Aristoteles bir İlahi yazdığı için dinsizlikle suçlanmakla tehdit ediyor)

63 yaşında sonsuzluğa göç ederken, yüreğini kavuran Hermias acısını da beraberinde götürmüştü.

Son

BİLİNEN HERMİAS TASFİRLERİ

(Mary Evans Resim Kütüphanesi)

***

ATARNEUS ÇALIŞMALARI

Fotoğraf: Atarneus yüzeysel araştırma ekibiyle (23 Ağustos 2010)

Gazeteci Oben Ulu - Münih Üniversitesi Albrecht Matthaei - Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi, Pergamon Kazı Başkan Yerdımcısı Doç. Dr. Güler Ateş - İzmir 2'inci Koruma kurulu Raportörü Tolga Koparal - Gazeteci Ünal Elitaş

1908 yılana ait Atarneus fotoğrafı: Eski Çağ Tarih Profösörü Bilder Schazmann Atarneus'ta çalışmalar yapmıştı... 

----------------------------------------------------------------

Kaynaklar:

1. Green Peter-  "Siyaset, Felsefe ve Propaganda: Atarneus’lu Hermias ve Aristoteles’in dostluğu". 2003

2. Diyojen Laertius - "Aristo ve Yaşam".

3. Geoghrapika - Strabon - Ark.ve Sanat yay.

4. Austin M.Harmon (Yale üniversitesi) – Hermias of Atarneus

5. Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi, Pergamon Kazı Başkan Yerdımcısı Doç. Dr. Güler Ateş - Pergamon'un gölgesinde bir komşu kent: ATARNEUS

---------------------------------------

YASAL UYARI:

© Copyrigth ajansbakircay.com tüm hakları saklıdır.

ajansbakircay.com sitesinde yer alan bütün tasarım ve düzenlemelerin telif hakları; 5846 numaralı telif hakları yasası ile korunmaktadır. Bunlar ajansbakircay.com'un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz. İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz.

------------------------