23.02.2022, 11:01

Dikili Efsanesi Hermias ve Aristoteles

"Köleyken önce filozof, ardından kral (Tiran) oldu. Bilgeliği ve erdemli kişiliğiyle adaletli yönetimin ve iyiliğin simgesiydi. Antik çağın dahisi Aristoteles onun adına "Erdeme Övgü" ağıtını yazdı, heykelini diktirdi.

Aristoteles’in yakın dostu ve kayınpederi, Platon’un öğrencisi, sanat, bilim ve ileri uygarlık ülkesi Atarneus’un yöneticisi, antik çağın efsanevi lideri Hermias…

Aradan yüzyıllar geçti… Adı sanı unutuldu Hermias’ın. Ölümünün üzerinden 2 bin 364 yıl sonra, aynı topraklarda yaşayan bir gazeteci ve tarih araştırmacısı olarak, günümüzde bile rol model olabilecek Hermias’ı ve destansı hikayesini anlatmak istedim. Hermias’ın hayatını kaleme aldım. Çünkü, iyilik hiçbir zaman unutulmaması gereken ve asla yok olmayacak bir insanlık yatırımıdır…

Ve bu anlatılan, unutulan bilge Tiran (Bithynia) kökenli Hermias'ın, tarihsel bilgi ve belgelere dayalı kral olarak kurgulanmış hikayesidir... Hakikate olan aşkın ve iyiliğin ölümsüzlüğü adına…" Oben Ulu

(Tiran: Eski Yunan’da, siyasal gücü tek başına elinde tutan bölge yöneticisi)

***

Tarihi M.Ö 7'inci yüzyıla ve belki de daha eskiye dayandığı düşünülsede; antik yazarların Atarneus hakkında en fazla bilgi verdiği dönem M.Ö 4'üncü yüzyıldır.

Atarneus hakkında en sık sözü edilen konu ise kentin efsanevi yöneticisi Hermias'tır. Aristoteles'le Hermias'ın dostluğu ise hem antik yazarların hem de modern araştırmacıların her daim ilgisini çekmiştir.

Atarneus…

Bugün İzmir Dikili’nin 5 kilometre doğusunda yer alan Atarneus 24 hektarlık bir alanı kapsıyordu. Verimli Bakırçay Ovası ve Assos’a kadar Kuzey Ege kıyılarını hakimiyeti altında bulunduruyordu. Sürdüğü çağların ileri uygarlığıydı. 

Akalılar’ın kurduğu ilk kent devletiydi.

“Ana Tanrıça Kaynağı” anlamında gelen Atarneus adı boşuna değildi. Doğa Ana (Gaia) cömertliğini alabildiğine sunmuştu yöreye. Bol su kaynakları ve verimli topraklardaki etkin tarım üretimiyle ticaretin bir hayli geliştiği, özellikle şarap, zeytinyağı, zeytin ve üzüm ihracatıyla zenginleşmiş bir refah ülkesiydi.

Haliyle, göz kamaştırıcı ülkeye göz koyanlar oluyordu. Bu nedenle akılcı bir savunma sistemiyle, heybetli ve aşılması imkânsız surlarla korunuyordu.

Eubulos'un kölesi 'Hermias'

M.Ö. 370 yılında Atarneus'un liderliğini üstlenen Eubulos, kölesi Hermias'ın zekâsı, yetenekleri ve dürüstlüğünden çok etkilendi. Sıra dışı bir davranışta bulunarak Köle Hermias’a hak ettiği değeri verdi ve eğitimine özen gösterdi. Hermias’ı yüksek öğrenim görmesi için Atina’daki Akademia’ya gönderdi.

Fotoğraf: Akademia

Akademia'lı 'Hermias'

Hermias, Akademia’nın kurucusu ve Batı dünyasının düşünce tarzını oluşturan ilk Filozof Platon’un (Eflatun’un) öğrencisi oldu. Matematikçi - Filozof Xenokrates ve düşünce tarihinin en önemli filozoflarından Aristoteles’le yakın dostluk kurdu. Hermias artık Atarneuslu bir köle değil, Akademia diplomalı bir filozof adayıydı.

Eubulos hastalanarak ölüm döşeğine düşünce Hermias’ı çağırdı. Onu varis ilan etti. Soylu kanından gelmeyen Hermias, buna karşın, tarihte emsali olmayan bir uygulamayla köleyken kral olmuştu. Hermias sayesinde Atarneus büyük atılımlar yapacak, çağının en görkemli antik kentlerinden biri haline gelecekti.

Fotoğraf: Dikili Atarneus Antik Kenti

(Antik dönemde Eflatun adıyla da tanınan Socrates'in öğrencisi olan Klasik Yunan Filozofu Platon düşünce tarihinin tanıdığı en bilge kişilerden biriydi. Hermias'ın da eğitim aldığı batı dünyasında ki ilk yükseköğretim kurumu olan Atina Akademisinin kurucusuydu. Ona göre felsefenin ana fikri, insanın mutluluğu ve yetkin yaşamın sağlanmasıydı. Bu da erdemli bir hayat sürdürmekle elde edilirdi. Erdem ise bilgi, yaşamsal sığınak ise devlet'ti. Devletin de filozoflar tarafından yönetilmesi gerekliydi. Hermias'ta iyi bir yönetici olarak yapması gerekenleri yetenekleri ve zekâsıyla birlikte perçinleyecek bir eğitim görmüştü)

Fotoğraf: Aristoteles ve Platon (Akademia)

Aristo'nun gelişi

M.Ö. 347 yılında ölen Platon, Akademia’nın başkanlığını yeğeni Spevsippos'a bıraktı. Yönetimin kendi hakkı olduğunu düşünen Aristoteles, Platon'un bu tercihine üzüldü. Atina'yı terk etmeye karar verdi. Bunu duyan Hermias, dostu Aristoteles’i, Xenokrates’le birlikte Atarneus’a davet etti.

Fotoğraf: Aristoteles

Aristo'nun aşkı

Burada mutluydu Aristo. Aradığı engin düşünce ve ifade hürriyetiyle hak ettiği itibarı Atarneus’ta bulmuştu. Üstelik, mutluluğu aşkla perçinlendi. Hermias'ın yeğeni Pythias'a sevdalandı. Bir gün, Assos'ta bir yemek sırasında incitmekten çekindiği dostu Hermias’a hislerini açıkladı. Hermias, kadim dostu Aristo'nun yeğeniyle evlenmesine bir şartla müsaade etti: Ülkesinde felsefe dersleri ve araştırmaları yapması...

Hermias'ın isteğini şevkle kabul eden Aristo, Assos'ta felsefe okulu kurdu. Pythias’la evlendi, bir kız çocuğu dünyaya geldi.

Fotoğraf: Asos Felsefe Okulu

M.Ö. 345 yılı geride kalırken, Batı Anadolu'nun medeniyet beşiğinde artık her şey özgürce düşünülür, tartışılır olmuştu. Ancak Aristo'nun mutluluğu uzun sürmedi. Eşini genç yaşta bir hastalık nedeniyle kaybetti. Eşini kaybetmenin yasını tutan Aristoteles, M.Ö. 344’te Theophrastos'un daveti üzerine komşu Lesvos Adası’nın doğu kıyısındaki Mytilene (Midilli) kentine gitti. Mytilene'de özellikle deniz hayvanları üzerinde araştırmalar yaptı.

Bu sırada Makedonya Kralı Phillippos, Aristo'ya oğlu İskender'in eğitimini teklif etti. Aristo kabul ederek Makedonya'ya yerleşti. İskender, 20 yaşına geldiğinde tahta geçecek, Hermias onunla sağlıklı ve iyi ilişkiler kuracaktı. Barışçıl diplomasi köprüsünün mimarı ise Aristo’ydu.

Fotoğraf: Aristoteles - Büyük İskender

Perslerle savaş 

Derken, Batı Anadolu’da savaş tamtamları çaldı. Pers istilası Atarneus kapılarına kadar dayandı. Bölge siyasetinde etkin rol oynayan Hermias, kurduğu ileri karakollarla, heybetli surlarıyla ülkesini korudu, Persler’e geçit vermedi.  

Fotoğraf: Atarneus surları

Hermias'ın ölümü

Uzun yıllar süren saldırılardan sonuç alamayan Pers ordusu geri çekildi ama bir süre sonra kaderin akışını değiştiren beklenmedik bir gelişme oldu. Rodoslu Mentor çıktı savaş sahnesine.

Şeytani savaş bilgisiyle Büyük İskender'in de düşmanı olan Mentor, kız kardeşinin Aşağı Asya Satrabı Artabazoz’la evlenmesi üzerine Persler’le dost oldu, onların hizmetine girdi. Hermias'a karşı kalleşçe bir plan yaptı. Muzaffer Hermias’ın onuruna şölen düzenledi. Barış kutlamaları kapsamında Hermias’a sözde müttefiklik teklifinde bulunacaktı.

Bilge Hermias aynı zamanda barışçıydı. Savaşın kazananı olmadığına inanırdı. Savaş demek; huzursuzluk, mutsuzluk, yoksulluk, acı, kıyım ve yıkım demekti.

Mentor’dan şüphelenmeyen Hermias, barış şölenine korumasız olarak dostlarıyla geldi. Gece boyunca eğlenceler yapıldı, şaraplar içildi, adına şiirler okundu. Mentor'un sinsi planı işliyordu. Herkesin sarhoş olduğu ve kendinden geçtiği bir anda kurulan pusuda Hermias tutuklandı.

Şok anıydı. Derdest edilen Kral Hermias, Pers İmparatorluğu’nun Başkenti Susa'ya götürüldü. Günlerce işkence yapıldı.

İstilacı Persler, Hermias’tan felsefenin ve bölgenin sırlarını öğrenmek istiyor, o ise bilgi vermiyordu. Ünlü Pers Komutan Artakserkses'in emriyle çarmıha gerildi. Yine boyun eğmedi Hermias. M.Ö. 342 yılında feci bir şekilde katledildi.

Son sözleri şuydu: “Dostlarıma söyleyin, felsefe adına hiçbir şey söylemedim.”

***

Köleyken kral olmuş, fırsat eşitliğinin, bilgeliğin ve erdemli yönetimin simge ismi olarak nam salmış Hermias, hileyle esir alınarak uzak diyarlarda vahşice katledilirken, geride dünya siyasetinin, başarılı iktisadın, felsefenin, bilimin, sanatın, adaletin ve barış politikalarının merkezi olan bir ülke, fakat gözü yaşlı ve artık geleceğe kaygıyla bakan bir halk bırakmıştı…

Zira kötülük boş durmuyordu. Mentor, Hermias'ın mührünü de çalmıştı. Çevreye mektuplar yazarak egemenliğin Persler’in eline geçtiğini bildiren yazılar yazdı. Böylece Atarneus'un ve bölgenin düşüş dönemi başlamıştı.

Fotoğraf: Büyük İskender

Büyük İskender'in intikamı

Doğu ile Batı’nın ortasındaki savaşta Atarneus ezilirken, Pers ordusu bir kez daha harekete geçmiş, 20 bini atlı olmak üzere yaklaşık 40 bin askerle Gronikos Nehri’nin doğu yakasında mevzilenmişti. Bir sonraki adımları, uzun yıllardır ele geçiremedikleri Kuzey Ege’yi istila etmek olacaktı. Fakat meydan boş değildi. Bu kez Persler’in karşısına büyük ordusuyla Büyük İskender dikilmişti. Onun da amacı Doğu’yu istila etmekti. Gronikos’u kan nehrine çeviren çetin savaşı Makedonya Kralı Büyük İskender kazandı. Pers hâkimiyeti sona erdi. Tarih M.Ö. 334’tü. İskender böylece dostu  Hermias’ın intikamını da almıştı. 

Aristo'nun acısı

Aristoteles’e gelince… Aristo, sevgili dostu Hermias'ın feci sonunu Pella'da öğrenmişti. Bu ölüm haberi onu derinden etkiledi. Delphoi'de Hermias’ın heykelini diktirdi, anısına “Erdeme Övgü” adlı ağıt yazdı. Büyük Filozof Aristoteles, Hermias’ı anıt insan olarak nitelendiriyordu.

Lakin, gericiler tarafından Hermias'ı tanrılaştırdığı ve dini inançlara saygısızlık yaptığı iddiasıyla suçlandı. Bunun üzerine daha önce benzer nedenle katledilen Sokrates'in yazgısını paylaşmak yerine, terk-i diyar ederek, annesinin memleketi Eğriboz’a (Evboia) yerleşti. Kendi deyişiyle Atinalılar’a ‘felsefeye karşı ikinci bir suç işleme’ fırsatını vermedi.

(Tasfir: Yunan filozof Aristoteles bir İlahi yazdığı için dinsizlikle suçlanmakla tehdit ediyor)

63 yaşında sonsuzluğa göç ederken, yüreğini kavuran Hermias acısını da beraberinde götürmüştü.

Son

BİLİNEN HERMİAS TASFİRLERİ

(Mary Evans Resim Kütüphanesi)

***

ATARNEUS ÇALIŞMALARI

Fotoğraf: Atarneus yüzeysel araştırma ekibiyle (23 Ağustos 2010)

Gazeteci Oben Ulu - Münih Üniversitesi Albrecht Matthaei - Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi, Pergamon Kazı Başkan Yerdımcısı Doç. Dr. Güler Ateş - İzmir 2'inci Koruma kurulu Raportörü Tolga Koparal - Gazeteci Ünal Elitaş

1908 yılana ait Atarneus fotoğrafı: Eski Çağ Tarih Profösörü Bilder Schazmann Atarneus'ta çalışmalar yapmıştı... 

----------------------------------------------------------------

Kaynaklar:

1. Green Peter-  "Siyaset, Felsefe ve Propaganda: Atarneus’lu Hermias ve Aristoteles’in dostluğu". 2003

2. Diyojen Laertius - "Aristo ve Yaşam".

3. Geoghrapika - Strabon - Ark.ve Sanat yay.

4. Austin M.Harmon (Yale üniversitesi) – Hermias of Atarneus

5. Celal Bayar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi, Pergamon Kazı Başkan Yerdımcısı Doç. Dr. Güler Ateş Pergamon'un gölgesinde bir komşu kent: ATARNEUS

---------------------------------------

YASAL UYARI:

© Copyrigth ajansbakircay.com tüm hakları saklıdır.

ajansbakircay.com sitesinde yer alan bütün tasarım ve düzenlemelerin telif hakları; 5846 numaralı telif hakları yasası ile korunmaktadır. Bunlar ajansbakircay.com'un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz. İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz.

------------------------

Yorumlar (2)
Hülya Bolcay 3 yıl önce
Dikili de yaşıyorum Aterneus adını hep sizin yazılarınızdan okuyordum. Aterneusu bu kadar detaylı ilk defa okudum ve bu coğrafyanın önemini birkez daha sayenizde anladım. Umarım yetkililerde anlayıp turizme kazandırmak adına biran önce bu bölgeye gerekli özeni gösterir. Yazınız çok güzel teşekkürler
Saadet Yüce 3 yıl önce
Bu topraklarda yaşıyoruz ama tarihini tam anlamıyla bilmiyoruz.Çok güzel bir bilgi Teşekkürler.Elinize emeğinize sağlık.Daim olun.
12
parçalı az bulutlu
banner17
Günün Karikatürü Tümü
Günün Anketi Tümü
Bergama İl Olmalı mı?
Bergama İl Olmalı mı?
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 21 57
2. Fenerbahçe 22 54
3. Samsunspor 22 43
4. Eyüpspor 22 39
5. Göztepe 22 35
6. Beşiktaş 21 35
7. Başakşehir 22 33
8. Kasımpaşa 22 31
9. Trabzonspor 21 29
10. Alanyaspor 22 28
11. Rizespor 22 27
12. Gaziantep FK 21 26
13. Antalyaspor 22 26
14. Konyaspor 22 24
15. Sivasspor 22 23
16. Kayserispor 21 20
17. Bodrum FK 22 17
18. Hatayspor 22 10
19. A.Demirspor 21 5
Takımlar O P
1. Kocaelispor 24 51
2. Karagümrük 24 45
3. Gençlerbirliği 24 40
4. Erzurumspor 24 40
5. Ahlatçı Çorum FK 24 38
6. Keçiörengücü 24 37
7. Bandırmaspor 24 37
8. İstanbulspor 24 36
9. Pendikspor 24 36
10. Ümraniye 24 35
11. Esenler Erokspor 24 34
12. Amed Sportif 24 34
13. Boluspor 24 33
14. Sakaryaspor 24 33
15. Ankaragücü 24 30
16. Manisa FK 24 30
17. Igdir FK 24 29
18. Şanlıurfaspor 24 28
19. Adanaspor 24 19
20. Yeni Malatyaspor 24 -21
Takımlar O P
1. Liverpool 24 57
2. Arsenal 24 50
3. Nottingham Forest 24 47
4. Chelsea 24 43
5. M.City 24 41
6. Newcastle 24 41
7. Bournemouth 24 40
8. Aston Villa 24 37
9. Fulham 24 36
10. Brighton 24 34
11. Brentford 24 31
12. Crystal Palace 24 30
13. M. United 24 29
14. Tottenham 24 27
15. Everton 24 27
16. West Ham United 24 27
17. Wolves 24 19
18. Leicester City 24 17
19. Ipswich Town 24 16
20. Southampton 24 9
Takımlar O P
1. Real Madrid 23 50
2. Atletico Madrid 23 49
3. Barcelona 23 48
4. Athletic Bilbao 23 44
5. Villarreal 23 40
6. Rayo Vallecano 23 35
7. Real Sociedad 23 31
8. Girona 23 31
9. Osasuna 23 31
10. Mallorca 23 31
11. Real Betis 23 29
12. Celta Vigo 23 28
13. Sevilla 23 28
14. Getafe 23 27
15. Las Palmas 23 23
16. Espanyol 23 23
17. Leganes 23 23
18. Valencia 23 22
19. Deportivo Alaves 23 21
20. Real Valladolid 23 15

Gelişmelerden Haberdar Olun

@