20.03.2024, 02:23

Karşıyaka Kent Konseyi’ndeki 'Noruz' buluşması

15 Mart 2024’te Karşıyaka Kent Konseyi’nde gerçekleşen / öncülüğünü Recai Şeyhoğlu’nun yaptığı buluşmada İranlıların geleneksel Nevruz Bayramı kutlamasında Sayın Şeyhoğlu hocamın davetlisiydim. Tarih öğrencisi olduğumu bildiği için benim bu sanat şölenine özellikle tanık olmamı istemişti.

Salon tıklım tıklımdı. Gördüklerimden çıkardığım sonuç,  İzmir’deki İranlıların Türkleri, bizim de onları çok sevdiğimiz gerçeğiydi.

Nevruz/ Newroz / Noruz Nedir?

Nevruz kutlaması eskilerden günümüze kadar İran halkı arasında devam eden önemli ve en büyük geleneklerden birisi. İran’da bayram olarak kabul edilen ve 21 Mart’a rastlayan Nevruz, Ferverdin ayının birinci günü ile ilkbahar sevincinin göstergesi oluyor. İranlılar ‘Noruz’ diyor.

***

2010’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 3000 yıldan beri kutlanmakta olan bu şenliği “Nevruz Bayramı” ilân etti. 2009 yılında toplanan Birleşmiş Milletler Manevi Kültür Mirası Koruma Kurulu da, İran yönetiminde ve Azerbaycan Cumhuriyeti, Hindistan, Kırgızistan, Pakistan, Türkiye ve Özbekistan dâhil olmak üzere 7 ülkenin katkısıyla akıl- ümit- itidal- hoşgörü simgesi olan Nevruz’u “Dünya Manevi Kültür Mirası Listesi”ne dâhil etti.

Bu özel günün tarihine bakacak olursak, İran’ın oluşumundan bile öncesine dayandığını görüyoruz. Diğer bir deyişle Orta Asya ve Batı Asya’da “Kıyamet Bayramı” ile “Yaratılış Bayramı” olmak üzere iki çeşit kutlama yapılırdı. “Kıyamet Bayramı” ilkbaharın başında, “Yaratılış Bayramı” ise sonbaharın başında kutlanıyordu. Ancak yıllar sonra bu iki bayram birleşip Nevruz olarak adlandırılıyor. Hâlâ ayakta olan ve İran’ın en eski geleneklerinden biri kabul edilen bu kutlama baharın ilk gününde yapılmakta.

Nevruz, Farsça yeni (nev) ile gün (ruz) sözcüklerinden oluşmuş birleşik bir isimdir. Yılbaşının ilk gününe, yeni gün anlamında “Nevroz” veya “Nevruz” denmiştir. Nevruz, toprak altındaki canlıların uykudan uyanışı, dirilişi ve kısaca baharla buluşmalarını sağlayan kutsal bir gündür. İran’ın dünyaca ünlü bilim adamı Ebu Reyhan Biruni de eserlerinde sık sık Nevruz’dan söz etmiştir. Biruni, Nevruz’u şöyle anlatıyor: "Nevruz, Ferverdin ayının ilk günü ve yeni yılın başlangıcıdır. Bu yüzden bu güne Nevruz (yeni gün) adı verilmiştir. Eski çağlardan beri İran kültürünün bir parçası olan bu törenler doğadan alınmış maddi ve manevi ihtiyaçların bir parçası olarak tarih boyunca devam etmiş ve bugünlere kadar gelmiştir."

Nevruz kutlamaları, günümüzde İran’ın dört bir köşesinde büyük bir özen ve coşkuyla kutlanıyor.

İran toplumu, her yıl yeni yıla girmeden önce yaşamını yapabileceği kadar değiştirmeye çalışıyor. Bu değişikliklerle güzel geleneklerden birisi temizlik yapma işidir. Bu gelenek çoğu zaman Nevruz’a bir veya iki hafta kala gerçekleşir. Bunun yanı sıra bazıları yeni yıla girerken ortamı değiştirmek için eve yeni eşyalar satın alır. Bu yüzden yılın son günlerinde alışveriş merkezleri  çok hareketlidir.

İran’da Nevruzda yeni giysileri giymek doğadan esinlenen eski bir adettir. İran halkı ağaçların yeşermesi ve yer yüzünün yeşerip tazelenmesi ile birlikte yeni elbise giymeyi uğur ve mutluluk vesilesi biliyor. İran’da herkes yılın son ayında takvime bakmak zorunda kalmadan şehrin sokaklarındaki insanların coşkusundan tüm ülkenin büyüleyici bir etkinliğe hazır olduğunu anlayabilir.

İnsanlar Nevruz’u kutlamak için yaklaşık 25 gün önce doğanın uyanış sembolü olan buğday, arpa, fasulye, mercimek, nohut gibi bitki tohumlarını suda bekletip sebze yetiştirir. Bugün yaşamın sembolü olan sebze geçmişte anlam bakımından daha farklı olarak o dönem de tarıma dayanan ekonomi ile ilgiliydi.

Çarşamba Suri (Yılın Son Salı Günü Kutlaması)

İranlı kavimlerin Nevruz’dan önce kutladığı törenlerden biri de Çarşamba Suri…

Bu tören ateş törenlerinin bir parçasıdır. Nevruz gelmeden yani yılın son salı günü ateş yakılarak kutlanır. Ateş İranlılara göre aydınlık, nur ve temizliğin sembolüdür. En önemlisi de ateşin Tanrının azametinin bir sembolü olmasıdır. Ateş yakılarak yapılan kutlamalarda Ehrimen’in (Şeytan) yarattığı hastalık, kötülük ve kirliliğin temizlenmesi amaçlanır.

Nevruz ve “Heft Sin Sofrası”

Nevruz kutlamalarının en önemli bölümünüyse “s” harfiyle başlayan 7 nesnenin bulunduğu sofranın (Sofrayı Haft Sin) hazırlanması oluşturuyor. Heft Sin, Nevruz’da kurulan geleneksel ritüelik bir sofradır. İranlıların özenle kurduğu bu sofrada İran alfabesinde “S” harfiyle başlayan şu yedi madde bulunur: Senced (iğde), Sebze, Samanu (bir çeşit tatlı), Sîr (sarmısak), Sîb (elma), Sumak ve Sirke.

Bu 7 nesnenin bereket ve uğur getireceğine inanılıyor. Geleneğe pek uymasa da, eksik kalan bir “Sin”, bir başkasıyla değiştirilebilir.

Aslında Heft Sin Sofrası aile halkını bir araya getirmek için güzel bir bahane.

Yeni yıla girmeden önce insanlar sofranın etrafına toplanarak, birbirleriyle doya doya zaman geçirirler. Daha sonra yeni yıl gelir ve herkes birbirine iyi dilekler diler. Ailenin yaşlı üyeleri genellikle çocuklara bayramlık olsun diye bir miktar para verir. Bu kapsamda yapılan diğer bir tören de fal açmaktır. Buna göre Hafız’ın enerjik şiirlerinden bir parça seçilip önümüzdeki yılın olayları tahmin edilir. Heft Sin sofrasında yer alan sirke ile bitkiler birer değerin simgesidir:

1. Sebze: Buğday başağı haftalar önce suya konulur ve yeşillenmeye bırakılır. Sebze, neşe ve mutluluğun ve güzel ahlakın simgesidir. Yeşillik neşeli ve zinde olmayı, iyilik ve güzelliği beraberinde getirir. Yeşil renk düşünce dalgalarımızı dengede tutar ve bize huzur verir.

2. Samanu (Tahıldan yapılma bir çeşit tatlı): Sabır ve direnişin, adaletli ve güçlü oluşun nişanesidir.

3. Senced (kurutulmuş iğde): Sevgi ve akla yönelişin göstergesidir; ilim ve tefekküre ve bilgeliğe saygı duymaktır.

4. Sir (Sarmısak): ölçülere ve sınırlara uymanın göstergesidir. Sembolik ilaç olarak sofraya konulan sarmısak aynı zamanda insanın sağlam bir karakterle dünyaya sürekli kanaat ile bakması gerektiğini gösterir.

5. Sîb (elma): Güzellik, sağlık ve selamette olmaya bir işarettir.

6. Sumak: Gün doğumu ve sabırlı olmanın sembolüdür.

7. Sirke: Olgunlaşmak ve bilgeliğin sembolüdür. Sirke, hayatın sıkıntılarını kabullenmenin, rızayet ve teslimiyetin göstergesidir. Bunlara ek olarak sofrada başka şeyler de yer alabilir. Mesela: Ayna, Hafız Divanı, Kur’an-i Kerim, kırmızı balık, tütsü ve mum. Mum; aydınlığı, ayna; iç güzelliği, balık; hareketi temsil ediyor.

Yumurta Boyamak

İran’da Heft Sin sofrasını süslemek için ilginç bir iş daha yapılır. O da yumurta boyamaktır. Yumurta bolluğun sembolüdür ve yumurta boyamak “Heft Sin Sofrası”nın özel yönünü oluşturur.

Bayram Ziyaretleri, söylediğimiz gibi “Haft Sin Sofrası” aile üyelerini bir araya getirerek, konuşmak ve sohbet etmek için iyi fırsat sayılır. İranlılar bu adetin yapılmasıyla aile üyeleri arasındaki kargaşaların giderilmesine inanırlar. Onlara göre insanlar yeni yılı kin ve kederle başlamamalıdır. İranlılar arasında yaygın olan diğer bir inanç da o yıl bir yakınını kaybeden ailelerle sempati kurmak için onların evine toplanmaktır. Bu güne özel giysiler giyilir, özel bazı yemekler de pişirilir. Topluca yenilen Nevruz yemeğinden sonra insanlar birbirlerinin yeni yılını kutlar ve mezar ziyaretleri yapılır. Yeni yıl kutlamaları çalışmak veya yaşamak için büyük şehirlere göç eden kişilerin doğum yerlerine ve ailelerinin yanına dönmeleri kadar çok önemlidir. İstatistikler de bu dönemde şehirlerarası seyahatlerin her zamankinden daha fazla olduğunu gösteriyor.

Sizdeh Beder (Doğa Günü) İran’da Nevruz tatili 13 gündür.

İki hafta boyunca süren Nevruz kutlamaları, yılın 13. günü yapılan “Sizdeh Beder” pikniğiyle sona erer. İran halkı bu gün dışarıya çıkmakla kötülüklerin giderilmesine inanır. İran kültüründe bu geziye “Sizdeh Beder” yani doğa günü denilir. Bekar kızlar genellikle bu gün Nevruz öncesi yetiştirdikleri sebzeleri doğaya götürürler. Onlar bu yıl evlenmeleri dileğiyle sebzelerin saplarını birbirine düğümleyip sonunda da suya bırakır

Müzik kültürü bambaşka bir ülke İran.

İran'ın Sanat Musikisi, Klasik Müziği veya Makam Musikisi olarak da adlandırılan İran Geleneksel Musikisi, çeşitli makamlar, nağmeler, şarkılar ve melodileriyle Milattan yıllarca öncesinden bugüne kadar İran halkının ruhunda varlığını sürdürmüş, kuşaktan kuşağa aktarılmış ve en cazip, hoş, yalın ve anlaşılan biçimleri de günümüze kadar ulaşmıştır. Orta Asya'nın büyük bir bölümünü oluşturan Afganistan, Pakistan, Azerbaycan, Ermenistan, Türkiye ve Yunanistan gibi ülkeler İran musikisinden etkilendikleri gibi her birisi kendi çapında İran musikisinin gelişmesine de etkileri olmuştur.

Eski İran müzisyenleri veya başka bir deyişle çalgıcılar ve ozanları arasında "Barbud", "Nekisa" ve "Ramtin" gibi isimler bilinen örnekler olarak gösterilebilir.

İran Musikisi'nin makamları, İran Musikisi'nin çeşitli perdelerinden oluşan uzantılardır.

O uzantıların her birisi dinleyicinin özel bir duygu ve heyecana kapılmasına vesile olur.

Musiki makamları ayrıca çok sayıda musiki köşesi yani: pesler ve tizleri içermektedir. İran Musikisi sanatçılarının sunum biçimi genellikle şöyledir:

Önce ilgili makamın girişinden başlarlar. Sonra en üst olan perdelere ya da makamın ters köşesine yönelip, ardından son köşelere inerek melodiyi icra eder ve bitirirler.

İran Sanat Musikisi; şur, segâh, çargâh, hümayun, mahur, neva ve rast pencgah olmak üzere yedi makamdan oluşmaktadır.

Her yıl İran'ın Sanat Musikisi sanatçıları çeşitli Orkestra grupları halinde çeşitli uluslararası festivaller ve programlara katılıp, sevenleri tarafından büyük bir ilgiyle karşılanarak performanslarını sergilemektedirler.

İran mutfağından nevruz yemekleri yedim 15 Mart’ta.  Sabzeh: Yeniden doğuşu sembolize eden; bir çanakta filizlendirilen buğday, arpa, mercimek ya da çim.

Samanu: Zenginliği sembolize eden; helva

Senjed: Sevgiyi sembolize eden kurutulmuş iğde.

Sîr: Sembolik ilaç; sarmısak

Sîb: Güzellik ve sağlığı sembolize eden elmalar

Somaq: Gün doğumundaki rengi sembolize eden; sumak.

Serkeh: Olgunlaşmayı ve sabrı sembolize eden; sirke (Sirke; fermantasyon sonucunda oluşur. Binlerce yıl önceki doğal yöntemlerde sürecin uzunluğunu dikkate almak gerekir)

***

İran kültürüyle ilgili söyleyeceklerimiz şimdilik bu kadar…

Kent Konseyindeki programın sonunda İranlıların dans gösterilerine eşlik ettim, İranlıların sanata ve kültüre verdikleri değer dünyanın hiçbir yerinde yoktur sanırım. Bir de edep ve adap olarak çok titizler yemek yerken bile öncelikle Türkler yesin dediler bu mütevazı davranışlarından dolayı onları kutluyorum. İyi ki bu davete gelmişim.

Karşıyaka Kent Konseyi’ne, değerli başkan Selman Boyacıoğlu’na, sunucu Begüm Ertaş İncekara’ya, Tina Bakhshiar’a, danslarıyla ve müziğiyle beni büyüleyen Bahar ve Nigar kardeşlere/ Arshida Grubu’na ne kadar teşekkür etsem azdır.

Yorumlar (0)
12
parçalı az bulutlu
banner17
Günün Karikatürü Tümü
Günün Anketi Tümü
Bergama İl Olmalı mı?
Bergama İl Olmalı mı?
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 21 57
2. Fenerbahçe 22 54
3. Samsunspor 22 43
4. Eyüpspor 22 39
5. Göztepe 22 35
6. Beşiktaş 21 35
7. Başakşehir 22 33
8. Kasımpaşa 22 31
9. Trabzonspor 21 29
10. Alanyaspor 22 28
11. Rizespor 22 27
12. Gaziantep FK 21 26
13. Antalyaspor 22 26
14. Konyaspor 22 24
15. Sivasspor 22 23
16. Kayserispor 21 20
17. Bodrum FK 22 17
18. Hatayspor 22 10
19. A.Demirspor 21 5
Takımlar O P
1. Kocaelispor 24 51
2. Karagümrük 23 42
3. Erzurumspor 23 40
4. Ahlatçı Çorum FK 24 38
5. Gençlerbirliği 23 37
6. Bandırmaspor 23 37
7. İstanbulspor 23 36
8. Keçiörengücü 23 34
9. Boluspor 23 33
10. Pendikspor 23 33
11. Ümraniye 23 32
12. Esenler Erokspor 23 31
13. Amed Sportif 23 31
14. Ankaragücü 23 30
15. Sakaryaspor 23 30
16. Manisa FK 24 30
17. Igdir FK 23 29
18. Şanlıurfaspor 23 28
19. Adanaspor 23 19
20. Yeni Malatyaspor 24 -21
Takımlar O P
1. Liverpool 23 56
2. Arsenal 24 50
3. Nottingham Forest 24 47
4. Chelsea 24 43
5. M.City 24 41
6. Newcastle 24 41
7. Bournemouth 24 40
8. Aston Villa 24 37
9. Fulham 24 36
10. Brighton 24 34
11. Brentford 24 31
12. Crystal Palace 24 30
13. M. United 24 29
14. Tottenham 24 27
15. West Ham United 24 27
16. Everton 23 26
17. Wolves 24 19
18. Leicester City 24 17
19. Ipswich Town 24 16
20. Southampton 24 9
Takımlar O P
1. Real Madrid 23 50
2. Atletico Madrid 23 49
3. Barcelona 23 48
4. Athletic Bilbao 23 44
5. Villarreal 23 40
6. Rayo Vallecano 23 35
7. Real Sociedad 23 31
8. Girona 23 31
9. Osasuna 23 31
10. Mallorca 23 31
11. Real Betis 23 29
12. Celta Vigo 23 28
13. Sevilla 23 28
14. Getafe 23 27
15. Las Palmas 23 23
16. Espanyol 23 23
17. Leganes 23 23
18. Valencia 23 22
19. Deportivo Alaves 23 21
20. Real Valladolid 23 15

Gelişmelerden Haberdar Olun

@