Bergama ve "Onların Hikâyesi"

Bergama, doğa talanına karşı direnişlerin toplumsal hafızadaki izlerini sanat yoluyla araştıran açıkALAN projesine ev sahipliği yaptı.

ÖZELHABER 30.06.2023, 10:30 12.07.2023, 18:55
Bergama ve "Onların Hikâyesi"

Siyanürlü altın madenciliğine karşı Türkiye’de yürütülen en uzun soluklu çevre mücadelesinin merkezi olan Bergama, doğa talanına karşı direnişlerin toplumsal hafızadaki izlerini sanat yoluyla araştıran açıkALAN projesine ev sahipliği yaptı.

Bergama’nın yanı sıra, Hemşin ve Kaş’ı da kapsayacak olan proje, geçmişte yürütülen ve bugün de hala gündemde olan çevre mücadelelerinin kamusal hafızadaki izlerini atölyeler ve performans sanatları yoluyla bugüne taşıyor. açıkALAN projesinin sanat yönetmeni Şule Ateş’ten Bergamalıların da aktif olarak katıldığı proje hakkında bilgi aldık.

Haber: Özgür Duygu Durgun

Bir Avrupa Birliği projesi olan CultureCIVIC: Kültür Sanat Destek Programı tarafından finanse edilen ve katılımcı performans üzerine bir eğitim ve yaratım projesi olan açıkALAN, Anadolu’nun üç farklı bölgesinde yaşayan yerel halkın yürüttüğü doğa mücadelelerinin toplumsal hafızadaki yerini araştırıyor.

Proje, doğa talanına karşı yürütülen mücadelelere katkısı olanların da dahil olduğu atölyeler aracılığıyla doğanın korunmasına yönelik hafızayı, kamusal alanda sergilenen performanslarla bölge halkının gündemine yeniden sunuyor.

Bergama, Hemşin ve Kaş ilçelerinden çevre mücadeleleriyle bağlantılı veya disiplinler arası kültürel etkinliklere, çağdaş gösteri sanatlarına ilgi duyan her yaştan insanın ücretsiz katılabildiği sanat atölyeleri mekâna ya da gidilen bölgeye özel biçimde tasarlanıyor. Atölye süreci sonunda ilçelerin kamusal alanlarında halka açık olarak performanslar sergileniyor.

açıkALAN, bu etkinliklerle sanat eğitimine erişimi olan ayrıcalıklı bir azınlığın değil, herkesin yaratıcı olabildiği bir sanat anlayışına vurgu yaparken sanat yoluyla ana arterlerin dışındaki kitlelerle temas etme fırsatı da yaratıyor.

Geçtiğimiz günlerde Bergama sokaklarında ve ilçenin en eski yerleşimlerinden olan Kale Mahallesi’nde, mahalle sakinlerinin de aktif olarak yer aldığı atölyelerin ve performansların ardından, projeyi tasarlayan ve yöneten sanat yönetmeni Şule Ateş ile konuştuk. Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümü mezunu olan Ateş, aynı zamanda 1987'de Beklan Algan ve Ayla Algan tarafından İBB Şehir Tiyatroları bünyesinde kurulan Tiyatro Araştırmaları Laboratuvarı'nın ilk öğrencilerinden biri olmuş. 1996 yılından itibaren, sahne metnini kendisinin oluşturduğu oyun ve performanslar yöneten Ateş, bugüne dek gösteri sanatlarının yanı sıra, Kamusal Alanda Sanat ve Katılımcı Sanat gibi Türkiye için yeni sayılabilecek sanat disiplinlerinde, konseptini geliştirdiği çok sayıda festival, etkinlik ve organizasyonun küratörlüğünü ve koordinatörlüğünü üstlenmiş bir isim.

Şule Ateş, Açık ALAN projesinin “Onların Hikâyesi” başlıklı Bergama ayağını anlattı.

AçıkALAN Art projesi kapsamında, Kaş, Hemşin ve Bergama'yı kapsayan ''ekoloji odağında kamusal performans tasarımları'’ gerçekleştiriyorsunuz. Öncelikle bu kavramla başlayalım; ‘’Ekoloji odağında kamusal performans tasarımı’’ nedir?

Kamusal Sanat, kamuyu ilgilendiren konular ve sorunlara dair estetik yaklaşımlar geliştirerek, bu konu ve sorunları sanat aracılığıyla görünür kılmayı, ifade etmeyi amaçlayan bir sanat formu. Sanatı, sanata ayrılmış özel mekânların dışına çıkarmayı, ulaşılabilir kılmayı, sanat ve sanatçı ile izleyici/alımlayıcı arasında yeni bir ilişki türü tesis etmeyi hedefliyor.

20. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak, sanatçılar sanatı müzeler, galeriler, tiyatro ve konser salonlarından çıkarmaya, sokağa, meydanlara, mahallelere, pazar yerlerine taşımaya başladılar.  Bu bir anlamda da sanatı demokratikleştirme, toplumun her kesimi için ulaşılabilir kılma girişimiydi. Bu yaklaşım, 21. yüzyıla doğru, sanat eğitimi almamış toplulukların da sanatsal yaratıma dahil edilmeleriyle genişledi ve artık katılımcı sanattan da söz etmeye başladık.

Sanat eğitimi almamış, ‘sıradan’ (!) insanların da sanatsal üretime katıldığı bir form bu fakat amatör sanattan söz etmiyoruz. Avrupa’da bu şekilde çalışan son derece önemli topluluklar ve yönetmenler var ki bazılarını Türkiye’de de izleme şansımız oldu. Rimini Protokoll, Milo Rau gibi Türkiye’deki ilk örneklerini 90’lı yıllarda, İngiltere’den dönen Hüseyin Katırcıoğlu’nun organize ettiği, Uluslararası Assos Gösteri Sanatları Festivali’nde görmüştük.

Ben, açıkALAN konseptiyle ilk organizasyonumu 2005 yılında, Cihangir Mahalle Şenliği kapsamında yapmıştım: açıkALAN@Cihangir. Cihangir’deki çeşitli kamusal alanları kullanmıştık. Hamam, otopark, mezarlık gibi alanlar ve kasap, manav, berber, çiçekçi gibi dükkanlar… 2009 – 2013 arası, aynı konsepti Geçici İşgal adıyla devam ettirdim. Santral İstanbul’da, Kanyon‘da ve Rock’n Coke kapsamında yaptım. Daha çok kamusal mekanları, sanat aracılığıyla dönüştürmeyi deniyordu bu organizasyonlar.

Culture Civic - Sanata Destek Programı tarafından desteklenen açıkALAN 2023 ise, Bergama, Hemşin ve Kaş’ta yürütülmüş doğa/çevre mücadelesine odaklanıyor. Bu mücadelelere katılmış insanların hafızasından yola çıkarak performanslar üretiyor.

Türkiye’nin ilk çevre mücadelesinin filizlendiği ilçe, Bergama

Peki neden bu üç merkez seçildi? Hangi çevre mücadelelerine sahne olmuştu ya da olmakta bu seçilen merkezler?

Bergamalılar, 80’lerin sonundan itibaren, Euro Gold Altın Madeni’nin siyanür kullanarak altın üretmesine karşı örgütlü bir mücadele yürüttüler. Türkiye’nin ilk çevre mücadelesi olarak kabul edilen protestolar, 90’lar ve 2000’ler boyunca da devam etti. Bütün davalar kazanıldı fakat buna rağmen o yıllardaki hükümetlerin desteğiyle, maden çalışmaya devam etti. Yıllar içinde birkaç kez el değiştiren maden, üçüncü siyanürlü atık havuzunu da doldurmuş durumda. Her havuz için binlerce ağaç kesiliyor. Altın arama çalışmaları Kozak Yaylası’na kaymış. Şu anda bile dünyaca ünlü, asırlık fıstık çamları, altın çıkarmak için kesilmeye devam ediliyor. Hemşin’de 2000’lerin sonundan itibaren HES’lere karşı yoğun bir mücadele yürütüldü. Kaş’ta ise taş ocaklarına, hava alanı yapımına yönelik mücadeleler yürütüldü ve şimdilik kazanıldı fakat son aldığımız habere göre şimdi de, merkeze yakın bir konumda mıcır fabrikası yapmak gibi bir niyet var.

Bergamalılar da düzenlenen atölyelere katıldı

Bergama'daki atölyelerde kentin eski mahallelerinde yaşayanları da projeye dahil ettiniz. Biraz bu ortaklıktan, yerel insanlarla temastan bahseder misiniz? Projeye nasıl katıldılar, neler anlattılar?

Her ilçede, en az bir sivil toplum örgütüyle iş birliği yapıyoruz. Bergama’da, Bergama Tiyatro Festivali’ni de organize eden Ne Yerde Ne Gökte Derneği ve Odeon Pergamon Kültür Sanat Alanı ile çalıştık. Ne Yerde Ne Gökte Derneği’nin kurucusu, danışmanımız Umut Aslan, Bergamalı ve çocukluğu altın madeni protestolarıyla geçmiş. Muhteşem bir danışmandı. Onun yönlendirmesiyle hem Bergama, hem de Kozak’ta yürütülen çevre mücadelesi hakkında, doğrudan bu mücadeleye katılmış pek çok kişiyle görüştük, hikayelerini dinledik ve bilgi aldık.

Atölye uygulamasına doğrudan sekiz kişi katıldı. Yani en içteki halkada sadece sekiz kişi vardı fakat süreç boyunca, otuza kadar insanla bağlantı kurdum ve bu insanlar hikayeleriyle, performansın kurgusunu desteklediler. Atölyeye katılan gençler, mahalledeki evleri ziyaret ettiler, evlerin hikayesini şu anki sahiplerinden dinlediler ve anlattılar. Evlerin Hikayesi’ni anlatan yerel halktan isimler arasında Müesser Gerçeker, Aynur Rastlayan, Ayfer Şaşmazer, Ali Yaşar Çakmaklı, Halil ve Hatice Atamer, Makbule ve Bahattin Çelen ve Midilli’den Stratis Balaskas yer aldı.

Zaman çok az olduğu için bu hikayeleri, 18. yüzyıla, Rumların yaşadığı döneme kadar genişletemedim ne yazık ki… Biliyorsunuz bu evler aslında Rumlar tarafından yapıldı. Sadece, Öznur Uşaklılar tarafından çekilen bir belgesel videoda, Makbule ve Bahattin Çelen’in Domuz Alanı’ndaki evlerinin, eski Rum sahiplerinin hikayesini bulabildim. Yani şimdi Midilli’de yaşayan, torun Stratis Balaskas’ın araştırmaları sonucu ulaşabildik bu  hikâyeye.

Bergama evlerinin tarihi ve Euro Gold Altın Madenciliği şirketiyle mücadelenin tarihi gibi iki ayrı devasa konuyu, toplamda yirmi gün gibi kısıtlı bir sürede araştırıp, anlayıp, anlatmam gerekti. Neredeyse imkânsız aslında. Fakat bu çalışma, sonuç değil süreç odaklı bir çalışma. Sonuçta ortaya çıkan performanstan çok, atölye sürecinde yaşadıklarımız, kurduğumuz bağlantılar, temas ettiğimiz insanlar, geliştirdiğimiz ilişkiler, dinlediğimiz hikayeler önemliydi… Kale Mahalle’sinin hafızası ve maden mücadelesinin hafızası ile ilişkilendik ve yaptığımız görüşmeler, çektiğimiz videolarla, sosyal medya aracılığıyla yeniden gündeme getirdik.

Genç kuşağın 25 yıllık maden mücadelesi hakkında bilgisi yok

Bergama özelinden devam edecek olursak, siyanürlü altın madenciliği konusunda 1989'da 17 köyde başlayan mücadele bugün Bergama halkının hafızasında nasıl bir yere sahip? Bugünden baktığınızda geçmişe dair bölgede neler konuşuluyor, gözlemleriniz neler?

Ne yazık ki o yıllarda mücadeleyi yürüten köylerde yaşayan insanların birçoğunun çocukları artık madende çalışıyor. Türkiye’de tarım, bilinçli bir şekilde yok ediliyor ve artık tarım yaparak geçinmek mümkün olamıyor. Hem bu nedenle, hem zaten maden doğaya zarar verdiği için genç kuşakların madende çalışmak dışında fazla bir seçeneği kalmamış. Sonuçta 20 – 25 yıl devam etmiş, son derece yaratıcı ve kararlı bir mücadeleye ve kazanılan bütün davalara rağmen, maden çalışmaya devam etmiş ve kaçınılmaz olarak bu durum kabul edilmiş. Köylülerin bir bölümü madene sahip çıkıyor ve orada çalışıyorlar. Bergama içinde yaşayan ve çevre platformu gibi demokratik örgütlenmeler üzerinden mücadeleye katılanlar ise, eski güzel günlere ait bir hikâye, bir efsane gibi anlatılıyorlar mücadeleyi. Bergama’daki gençlerin ise hiç bilgisi yok diyebilirim.

Maden Kozak’a doğru genişletildiği için, son 15 yılda mücadele Kozak Yaylası’nda devam etmiş. Orada mücadeleye katılmış şahane kadınlarla tanıştık ve hala son derece canlı bir direniş hafızasıyla karşılaştık. Sonuçta, Bergama’da 18 – 22 yaş aralığındaki gençlerle çalıştım fakat onlar, çevre mücadelesine ait herhangi bir hafızaya sahip değillerdi. O nedenle, onlarla yaşadıkları Kale Mahallesi’ne yönelik bir sözlü tarih araştırması yürüttüm. Mahallede yaşayan yaşlılarla konuşarak, onların ve 18. yüzyıldan kalma evlerin hikayelerini anlattılar. Altın madenine karşı yürütülen mücadelenin hikayesini ise, ikinci bir anlatı katmanı olarak, bu hikâyenin içine yerleştirdim.

Katılımcı performans atölyesine açık davet

açıkALAN projesi bir bütün olarak bundan sonra nasıl ilerleyecek?

Temmuz’da Hemşin’de, Ekim’de Kaş’ta atölyeler yapacağım ve performanslar çalışacağım. Proje, yılsonunda bitecek. Açık Alan projesinin koordinatörü ve Kaş - Genedos Kooperatifi kurucusu Alper Akça’yla Kaş’ta bu konsept üzerinden, farklı sanat disiplinlerine yönelik yeni organizasyonlar yapmayı düşünüyoruz. Şimdi önümüzde Hemşin’de gerçekleştireceğimiz bir atölye var. Proje iştirakçisi Hemşin Yaşam Derneği’nin koordinasyonunda, yerel halkın katılımına açık ve ücretsiz olarak yapılacak “Hemşin Katılımcı Performans Atölyesi” 15 Temmuz 2023’te Çamlıtepe Köyü, Hemşin Yaşam Kooperatifi Ortak Alanı’nda bir tanışma toplantısıyla başlayacak. Hemşin projemize katılmak isteyen herkesi bekliyoruz; projede yer almak isteyenler www.acikalan.org sitesinden başvurularını 8 Temmuz’a kadar yapabilirler. Buradan da bu açık daveti yapmış olalım.

Kaynak: AJANS BAKIRÇAY
Yorumlar (1)
Zeynep Dereli 2 yıl önce
Emeği gecen genclerin isimlerini de verseydiniz keşke mutlu olurlardı gururr hepsininn cok emek verdiler
12
parçalı az bulutlu
banner17
Günün Karikatürü Tümü
Günün Anketi Tümü
Bergama İl Olmalı mı?
Bergama İl Olmalı mı?
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 77
2. Fenerbahçe 30 72
3. Samsunspor 31 51
4. Eyüpspor 31 50
5. Beşiktaş 30 49
6. Başakşehir 30 48
7. Trabzonspor 30 42
8. Gaziantep FK 30 42
9. Kasımpaşa 31 42
10. Göztepe 30 40
11. Konyaspor 31 40
12. Antalyaspor 30 40
13. Kayserispor 30 37
14. Rizespor 30 37
15. Bodrum FK 31 34
16. Alanyaspor 30 34
17. Sivasspor 31 31
18. Hatayspor 30 19
19. A.Demirspor 30 -2
Takımlar O P
1. Kocaelispor 35 69
2. Karagümrük 35 60
3. Gençlerbirliği 35 59
4. Erzurumspor 35 58
5. Bandırmaspor 35 57
6. İstanbulspor 35 55
7. Amed Sportif 35 54
8. Iğdır FK 35 52
9. Esenler Erokspor 35 52
10. Boluspor 35 52
11. Keçiörengücü 35 51
12. Ahlatçı Çorum FK 35 51
13. Ümraniye 35 50
14. Pendikspor 35 45
15. Sakaryaspor 35 45
16. Manisa FK 35 41
17. Şanlıurfaspor 35 40
18. Ankaragücü 35 39
19. Adanaspor 35 30
20. Yeni Malatyaspor 35 -21
Takımlar O P
1. Liverpool 33 79
2. Arsenal 33 66
3. Nottingham Forest 33 60
4. M.City 34 59
5. Newcastle 33 59
6. Aston Villa 34 58
7. Chelsea 33 57
8. Bournemouth 33 49
9. Fulham 33 48
10. Brighton 33 48
11. Brentford 33 46
12. Crystal Palace 33 44
13. Everton 33 38
14. M. United 33 38
15. Wolves 33 38
16. Tottenham 33 37
17. West Ham United 33 36
18. Ipswich Town 33 21
19. Leicester City 33 18
20. Southampton 33 11
Takımlar O P
1. Barcelona 32 73
2. Real Madrid 32 69
3. Atletico Madrid 32 63
4. Athletic Bilbao 32 57
5. Villarreal 31 52
6. Real Betis 32 51
7. Mallorca 32 44
8. Celta Vigo 32 43
9. Real Sociedad 32 42
10. Rayo Vallecano 32 41
11. Osasuna 32 41
12. Getafe 32 39
13. Espanyol 32 39
14. Valencia 33 39
15. Sevilla 32 37
16. Girona 32 34
17. Las Palmas 32 32
18. Deportivo Alaves 32 31
19. Leganes 32 29
20. Real Valladolid 32 16

Gelişmelerden Haberdar Olun

@