Okuduklarım / Arsız Yeşillik - Benjamin Labatut

1980 yılında Hollanda'nın Rotterdam şehrinde doğan yazar çocukluk yıllarını Lahey, Buenos Aires ve Lima'da geçirdi. 12 yaşında ailesiyle birlikte Şili'nin başkenti Santiago'ya taşındı. Yazarlık kariyerinde öykü ve deneme kitapları yayımladı. En bilinen eseri Arsız Yeşillik, 2020 yılında çıktı ve 2021 yılında uluslararası ödüller kazandı.

Kitap roman türü olarak belirtilse de, yazarın bir araştırmacı kimliği ile bilim insanlarının çalışmalarını ve bu çalışmaların insanlık üzerindeki etkilerini roman havasından çok uzak fizik ve matematiği onlarca tarihsel ve bilimsel dokümandan alıntılarla felsefi kurmaca yaptığı inceleme ve araştırma türünde bir eser olarak değerlendirebiliriz...

Kitapta astronomi, kimya, fizik ve matematik gibi bilim dallarındaki gelişmeler ve bu gelişmelerin insanlık üzerindeki hem olumlu hem de olumsuz etkileri ele alınıyor. Özellikle kuantum mekaniği ve atom bombası gibi büyük keşiflerin, insanlık için hem büyük ilerlemeler hem de büyük tehlikeler yarattığı vurgulanıyor. Kitap, bilim insanlarının başarıları kadar, bu başarıların getirdiği riskleri kısaca bilimin insanlığa zararları ve bilim adamları arasındaki rekabeti de anlatıyor.

Yazar, bilim ve teknolojinin insan yaşamını nasıl değiştirdiğine dikkat çekiyor. Bir yandan dahice buluşlar ama bir yandan da bu buluşların insanlığa ve doğaya verdiği zararlar. Bilim insanlarının çalışmalarının bazen insanlık için tehlikeli olabileceğine işaret ediyor. Ayrıca, bilimsel gelişmelerin etik ve ahlaki sorumlulukları da tartışılıyor. Kitap, bilim ve insanlık arasındaki karmaşık ilişkiyi anlamaya çalışırken, okuyuculara düşünme fırsatı sunuyor. Yazarın kitabın ilk bölümünde ki anlatımı güçlü ve anlaşılırdır. Ancak ilerleyen bölümlerde bilimsel kavramlar, bilim tarihi ve bilim insanlarının yaşamlarına dair bilgilerle, bilimsel gelişmelerin insanlık üzerindeki etkilerini sorgulayan bölümleri okurken konularla ilgili yeterli ön bilgilere sahip değilseniz bilimin derinliklerde kayboluyorsunuz. Kitabı okurken aslında kendinizi bir bilim insanın laboratuvarında hissedebilirsiniz...

Kitabın ‘Son Söz’ bölümündeki şu değerlendirme kitabın ana temasını ortaya koyuyor.

“...Atomları parçalayabilir, teleskopla göz kamaştırıcı görüntüler elde edebilir, bir avuç denklem, kıvrımlı çizgiler ve gizemli sembollerle tahmin edebiliriz. En ince ayrıntısına kadar hayatımıza hükmediyor olsa da bu bilgiler biz normal insanların anlamayacağı şeylerdir. Fakat artık sorun sadece normal insanlar için geçerli değil; bizzat bilim insanları da dünyayı anlamaktan vazgeçtiler. Türümüzün en kıymetli mücevheri, icat ettiğimiz en değerli, en çok kişiye ulaşan en güzel fizik kuramı kuantum mekaniğine bakalım mesela. Kuantum mekaniği internetin, cep telefonlarının arkasında ve neredeyse ancak ilahi bir zekayla kıyaslanabilecek bir bilişsel gücü temsil ediyor. Dünyamızı öyle bir dönüştürdü ki artık tanınmaz haldeyiz. Onu nasıl kullanılacağımızı biliyoruz mucize kabilinden işe yarıyor da gelgelelim, bu gezegende, onu gerçekten anlayabilen ya da anlamış, sağ ya da ölü tek bir kişi yok, hiçbir zaman da olmamış. Zihnimiz kuantumun çelişkileri ve zıtlıklarıyla baş edecek yapıda değil. Sanki bu teori uzaydan düşen bir monoliti andırıyor, bizlerse ne olup olmadığını tam anlamıyla kavramaktan aciz maymunlar gibi etrafına tırmanıp duruyor onunla oynuyor, taş ve sopalar fırlatıyoruz...”

Kitabın tanıtım bölümünden;

Ne zaman dünyayı anlamayı bıraktık? Hiroşima ve Nagazaki’yi yerle bir eden atomları bir generalin yağlı parmakları değil, elinde bir avuç denklem olan bir grup fizikçi parçalamıştı. İnsanlığın sonunu insanlığı kurtarmayı amaçlayan fikirler mi getirecek? Şilili yazar Benjamin Labatut Arsız Yeşillik’i meydana getiren metinlerde dünyanın gidişatını değiştirirken insanlığı uçurumun kıyısına getiren bilimcilerin beklenmedik esin kaynaklarına, uçsuz bucaksız saplantılarına, deha ve deliliklerine büyüteç tutuyor. 2021 Uluslararası Booker Ödülü ve Amerikan Ulusal Kitap Ödülü finalisti Arsız Yeşillik bilimin hem kişisel hem de kitlesel ölçekteki yaratıcılık ve yıkıcılığına dair benzersiz bir anlatı. “Yıllardır okuduğum en tuhaf ve özgün kitap.” Philip Pullman “Labatut gelecekte değil günümüzde geçen distopik bir kurmaca dışı roman yazmış.” John Banville”

Kitaptan altını çizdiğim satırlar...

“Bu ülkenin ikliminde bu denli karmaşık ve sıra dışı ne var da bilgimize, kontrolümüze bu kadar karşı koyabiliyor.”

"Gözlerini yummadan engin denizin açıklarına bakabilen kişi sonsuzluğun bir kısmına sahiptir."

Sonuç olarak;

Edebiyat dünyasında bilimin insanlık için olumlu yönlerine dair pek çok kitap bulabiliriz ama bu kitap o kitaplarından biri değil. Okuduğum kitaplar içinde en tuhaf kitaplardan liste başı olan Arsız Yeşillik, bilim ve insanlık ilişkisini anlamak isteyenler, bilim ve teknolojiye ilgi duyanlar için de ilginç ve öğretici bir okuma deneyimi sunuyor.

Arsız Yeşillik/Benjamin Labatut/Çeviri Saliha Nilüfer/ Can Yayınları 2023/175 sayfa