Dikili Limanı’nın inşası

“Artık demir almak günü gelmiş ise zamandan 
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan”
Sessiz Gemi/Yahya Kemal Beyatlı

***
Dikili'ye her gelenin birincil arzusudur, limanın iki yanında uzanan kordondaki çay bahçelerinde Akdeniz'in mavi göbeğine dalarak çayını yudumlamak, keyif yapmak. Peki, bu güzellikleri seyredenken “Bizden önce kimler ne yapılar inşa etmiş de ben üzerinde yürüyorum…” diye düşünür müyüz hiç? Birazdan okuyacaklarınız Dikililerin, hemen hemen her gün liman ve kordonda attıkları adımların kültürel mirasını anlatıyor. Bilgilendikçe sahipleniriz. Hadi gelin önce bilgilenelim sonra da üstünde yürüdüğümüz toprakların daha bilinçli sahipleri olalım… 
 

Dikili'nin coğrafik konumu itibariyle deniz ticaretindeki öneminden hareketle ilçe limanının ilk inşasını bu yazımızda ele alacağız. Günümüzde hala uluslararası bir niteliği olan Dikili Limanı, yine Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyılın ikinci yarısında üzerinde ciddiyetle durduğu bir tesisti. Öyle ki bu limanın önemi Eski Foça limanıyla özdeşti. 15 Mart 1884 tarihli belgede (BOA, DH. MKT D. 1344/G. 24 - R. 24-3 Mart 1300) her iki merkezin ticari durumunun önem teşkil ettiği vurgulanmaktadır. Belgeye göre limanların projeleri hazırlanmış ve inşa safhasına geçilmiştir. Bununla birlikte Dikili Limanı'nın hinterlandının ticari bakımdan önemi vurgulanıyor. Bu önemi Manisa Kırkağaç'tan Soma, Bergama ve nihayetinde Dikili'ye ulaşmak üzere yapımı yarıda kalmış yolun tamamlanması için gerekli çalışmaların başlatıldığı bilgisinde görüyoruz. 

Dolayısıyla Dikili'nin devletin gözünde ticari bakımdan Akhisar'a kadar uzanan mühim bir hinterlandın limanı olduğu, yol çalışmalarının ivedilikle tamamlanması konusuyla perçinleniyor. İlgili belgemizin sonu ise yolun hangi aşamada olduğu konusunda bilgi veriyor:

“Soma'dan Bergama'ya ve Kırkağaç'tan Akhisar'a doğru iki şosenin dahi profilleri sıralanarak Hazreti Padışah'ın güzelliklerle donatan gölgesinde yapımlarına başlandı. Soma ve Bergama yolunun bu sene on üç ve Kırkağaç ile Akhisar yolunun otuz kilometresi inşa ve ikmal olunacağı muhât-ı ilm-i âlî cenâb-ı nezâretpenâhîleri buyruldukda bu konuda emir ve ferman, emir sahibi kimsenindir.” (BOA, DH. MKT 1344/24)

Yol ile ilgili yoğun çalışmaları anlatırken Dikili Limanı'nın projesiyle ilgili kısaca bahsetmiştik. Projeye ait belgelere baktığımızda, limanın projesinin yol çalışmalarıyla ilgili belgeden yaklaşık bir sene önce hazırlandığını görüyoruz. Proje belgesinde iskelenin ölçülerinden kullanılacak malzemelerine kadar değinilmiştir (BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16). Belge keşif defteri ve proje çizimden oluşuyor. Keşif defterini doğrudan burada vermek uygun olacaktır. 

Keşif defterine göre yapının toplam inşa tutarının 76.960 kuruş olduğu anlaşılıyor. İnşa malzemesi olarak porselen (tuğla veya seramik olması mümkündür), moloz taş ve kesme taş malzemelerin kullanım kararı verilmiştir. Yine demir, kurşun, halka gibi madeni malzemelerin de yapıda kullanılacağı yazılmıştır. Diğer yandan maddelerin birinde iskelenin kenarlarına balıksırtı bir taş döşemenin de uygulanacağı anlaşılıyor. Bununla birlikte proje çizimlerine baktığımızda iskelede bir kordonun çiziminin olduğunu görüyoruz. Bu kısım kesit ve planda iskele ve mağaza arasındadır. Plana bakıldığında iskelenin iki yanından denize uzanan birer sınır ile verilen kısmın altında günümüz Türkçesine göre “iskelenin kordonu” şeklinde bir tanımlama vardır. 

Limanın ölçüleri ise çizimlerin altında verilen ölçek çizgisine göre mağazadan (Depo) itibaren uzunluğu 45 metre olup boyunun 20 metreye yakın kısmı kordona aittir. 

Kordon sınırından en uca kadar ise 25 metredir. En uçtaki deniz derinliği 3.18 metre ve deniz üstünde kalan kısım ise 2.12 m olarak belirlenmiştir.  

 Proje çizimi yine detaylı bir şekilde işlenmiştir:

Limanın kesiti ve planı

Limanın enine kesit ve yan cephe örneği

İhracat ve İthalat Tarifesi 

Dikili limanın inşasıyla ilgili hususların bahsi ardından aynı belgedeki yapının inşasından sonra belirlenen H. 10 Mart 1299 (22 Mart 1883) tarihli ithalat ve ihracat kalemleri için beyan edilen tarifeye de kısaca değinmek gerekiyor. İthal edilecek ürünler için hububat, pamuk, palamut (vesaire), karasığır, büyük baş hayvan, küçükbaş hayvanlara ait gümrük fiyatları belirlenmiştir. Bunun yanında iskeleye çıkarılacak kayıkların kapasitesi ve eşyaya göre bir fiyat tarifesi bulunuyor. Tarifeyi imzalayanlar arasında o dönemde ticaret işiyle uğraşan Nikolaki, Dimitri, Emoğlu Nikolaki, Vasilaki, Nagom, Antonaki isimleri geçmektedir. 

Planda ve Ticari Tarifede Küçük ve Önemli Değişiklikler 

Limanın inşası için yukarıda bahsi geçen 76.960 kuruş bahsi, belgemizin diğer bir yazışmasında geçiyor (Şûrâ-yı Devlet Dâhiliye Dâiresi Aded 754). Bu yazışmada ileride ticari alanın sıkışmaması ve yeniden bir genişletme çalışmamasının yapılmaması için limanın iki tarafına 15'er metrelik bir mesafenin bırakılarak binaların vesairenin inşa edilmesi gerektiği belirtiliyor. Bununla birlikte tarifede geçen kuzu ve oğlaktan vergi alınmaması isteniyor. Ayrıca iskelenin belediye tarafından inşa edilmesi ve iskeleden alınacak vergilerin Dikili'nin imarında kullanılmasıyla ilgilide bilgiler yar alıyor. Bu değişikler kaleme alınarak nihai durumun Sultana gönderilip onaya sunulan belge ile yapım aşamasına geçildiği anlaşılıyor. (Bâbıâlî Nezâret-i Umûr-ı Dâhiliye Mektûbî Kalemi Aded 604)
***
Bu yazımızda Dikili Limanı'nın Osmanlı döneminde ne derece önemli olduğunu gösteren bir belgeyi analiz etmiş olduk. Bilindiği üzere Dikili'nin şekillenişinde önemli bir rol oynayan limanın boyutları, ticari kapasitesi ve çevresindeki yapılarla kent planının merkezi olduğunu anlatmaya çalıştık. Gelecek yazımızda haberleşmenin Dikili'deki önemine istinaden Telgrafhane konusuna değineceğiz. Esenlikler dileriz. 

-------------------------------------------

Belgeler ve çevirisi:

Dikili ve Foça’da İnşa edilecek yapılar 1120589

BOA, DH. MKT D. 1344/G. 24

Çevirisi:

DH. MKT 1344/24

Bâbıâlî

Nezâret-i Umûr-ı Dâhiliye

Mektûbî Kalemi

Aded

Fî 11 Cumâdi'l-âhir sene [1]301 ve fî 3 Mart sene [1]300 Tarîhli Aydın Tahrîrâtı Sûretidir.

Ahîren mülhakâta vukû‘ bulan azîmet-i çâkerânemde ehemmiyet-i ticâriyeleri müsellem olan Foça ve Dikili limanlarında masârıfı belediyelerden tesviye olunmak ve ona mukâbil idhâl ve ihrâc olunacak emti‘a ve eşyâ-yı ticâriyeden cüz’î bir resm alınmak şartıyla kırkar metre tûl ve sekizer metre arzında birer kârgîr iskele inşâsı karârlaşdırılıp Dikili iskelesinin harîtasıyla resm ta‘rifesi Şûrâ-yı Devlet Riyâset-i celîlesine gönderilerek inşâsına mübâderet etdirilmişdir. Foça iskelesinin harîtasıyla resm ta‘rifesi der-dest-i irsâl olduğundan bi-mennihî te‘âlâ onun da karîben ameliyâtına mübâşeret mukarrerdir. Foça-i Atîk kasabasını muhît olan sûr-ı kadîm mürûr-ı zamân ile harâb olarak enkâzı ahâlî tarafından aşırılmakda olduğu cihetle mezkûr enkâzın fürûhtu ve esmânının kaymakamlık için inşâsı ehemm olan hükûmet konağına sarfı mukaddemâ müsâade-i seniyye olmuş ise de enkâzının bir cüz’ü satılıp esmânı müşterileri zimmetinde bırakılmış ve hükûmet konağının inşâsına bed’ olunmamış idi. Bu kerre mezkûr konağın dahi keşfi icrâ etdirilerek fevkânî ve tahtânî on dört oda ile muntazam bir tevkîfhâne ve bir de hapishâneyi şâmil olmak üzere kırk beş bin guruş sarfıyla inşâsı kâbil olacağı tahakkuk etmekle harîtası vilâyet sermühendisi tarafından tanzîm olunup inşâsına mübâşeret olundu.

Dikili'den Bergama'ya kadar mukaddemâ inşâ edilen tarîk nâ-tamâm kalmış olduğu gibi aradan bir hayli seneler dahi mürûr etdiği halde aslâ tamîr edilmemiş olduğundan mezkûr tarîk bütün bütün harâb olmuş ve Dikili ise Kırkağaç ve Soma ve Bergama gibi üç cesîm kazânın mersâ-yı ticâreti olmağla tarîk-i mezkûrun hâli harâbiyetde kalmış mevâridât-ı ticâriyeyi pek ziyâde işgâl etmiş olduğundan refâkat-i çâkerânemde bulundurulmuş olan vilâyet ser-mühendisi ma‘rifetiyle keşfiyât-ı fenniye icrâ edildikden sonra mezkûr tarîkın da hemen amele-i mükellefenin tertîb ve sevkiyle tecdîden inşâsına mübâşeret olunmuşdur. Cennetmekân Yıldırım Bâyezîd Hân hazretlerinin müberrât-ı celîlelerinden olarak sekiz yüz bir târîhinde Bergama'da inşâ edilen  bir cesîm câmi‘-i şerîf ebniyece enfes âsârdan ma‘dûd iken sinîn-i vefîreden beri tamîrine i‘tinâ olunmadığı hasebiyle hayliden hayli harâb olarak mesdûd bir halde olduğu ma‘a't-te’essüf müşâhede olunmuş ve hanedân-ı ebed-bünyân-ı saltanata mensûb olan böyle bir eser-i nefîsin ihyâsı mütehattim-i zimmet-i ubûdiyyet bulunmuş olmağla keşfi lede'l-icrâ kırk bin guruşla tamîri kâbil olacağı anlaşılıp hamiyyet-mendân-ı İslâmdan otuz bin guruşdan ziyâde iâne cem‘ edilmiş ve levâzım-ı ta‘mîriyyesi ihzâr edilmekde olduğundan hitâmında ameliyâta mübâşeret olunması mahalline tenbîh kılınmışdır.

Soma'dan Bergama'ya ve Kırkağaç'dan Akhisar'a doğru iki şosenin dahi profilleri tanzîm etdirilerek sâye-i umrân-pîrâye-i hazret-i pâdişâhîde inşâlarına mübâşeret olundu. Soma ile Bergama tarîkının bu sene on üç ve Karkağaç ile Akhisar beynindeki tarîkın otuz kilometresi inşâ ve ikmâl olunacağı muhât-ı ilm-i âlî cenâb-ı nezâretpenâhîleri buyruldukda ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16   (P 1120579)

Dikili'de inşa edilecek iskeleden yapılacak olan ithalat ve ihracattan alınacak resmi tarife.

Çevirisi:

BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16

Dikili'de inşâ edilecek iskeleden vukû‘ bulacak idhâlât ve ihrâcâtdan alınacak resmi mübeyyin ta‘rifedir.

Dikili'de maârif nâmına yapılacak olan iskeleden alınacak resmin sûret-i ahz ü istîfâsı hakkında ihrâcât ve idhâlâtından alınacak rüsûmâtın beyne't-tüccâr münâsib görülerek tanzîm kılınan ta‘rifenin bâlâsında gösterilmiş olmağla ber-vech-i muharrer işbu ta‘rifenin hem teshîlât-ı ticâret ve hem de ahâlîce hadd-i i‘tidâlde görünmüş olmağla imzâ eyledik. Fî 10 Mart sene [12]99

Tüccârdan Nikolaki

Tüccârdan Dimitri

Tüccârdan Emol oğlu Nikolaki

Tüccardan Vasilaki

Tüccârdan Nagom

Tüccârdan Antonaki

Aslına mutâbık olduğu tasdîk kılınır

Mühür (Meclis-i İdâre-i Kaymakamlık-ı Bergama)

BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16    (P1120580)

Dikili'de inşa olunacak Kargir İskelenin Keşif Defteridir.

Çevirisi

Dikili'de inşâ olunacak Kevgir (Kârgir) İskelenin Keşif Defteridir.

Mühür (Ser-mühendis-i Vilâyet-i Aydın Arslan 1299)

BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16    (P1120584)

Çevirisi:

Şûrâ-yı Devlet

Dâhiliye Dâiresi

Aded

754

Bergama kazâsına muzâf Dikili karyesi sâhilindeki iskelenin vüs‘atsizliği cihetiyle vâsi‘ olarak tecdîd ve inşâ olunmak üzere idhâlât ve ihrâcâtdan mu‘tedil resm ahzı hakkında Aydın vilâyetinden Dâhiliye Nezâret-i celîlesine meb‘ûs tahrîrât Şûrâ-yı Devlet'e havâle ve Dâhiliye Dâiresi'ne i‘tâ olunmağla kırâ’et ve idhâlât ve ihrâcâtdan alınacak resmin envâ‘ını mutazammın ta‘rife ile bir kıt‘a harîtanın irsâli vilâyet-i mezkûreye teblîğ edilmişidi.

Cevâben gelen tahrîrâtda zikr olunan ta‘rife ve harîtanın gönderildiği beyân ve iskelenin Dikili Belediyesi tarafından inşâsıyla idhâlât ve ihrâcâtdan alınacak resmin Dikili Belediyesi ma‘rifetiyle kasabanın muhtâc olduğu i‘mârât ve tanzîfâta sarfı tensîb ve mahallince de kabûl edilerek keşfi mûcibince yetmiş altı bin dokuz yüz altmış guruş masrafla vücûda getirilmek üzere ameliyâta mübâşeret etdirildiği dermiyân kılınmış ve Nâfia Nezâretiyle bi'l-muhâbere alınan cevâbda mezkûr iskelenin keşfi mûcibince inşâsıyla beraber iki tarafında bir takım ebniye ve sâire yapılarak muâmelât ve harekât-ı ticâriye tazyîk edilmemek ve ilerde hasbe'l-îcâb iskelenin tevsî‘ine mümânaat edememek üzere iskelenin cânibeyninde on beşer metre fâsıla bırakılması ve ta‘rifede kuzu ve oğlak için teklîf olunan beş para resmin lağvıyla bunlar müstesnâ olmak üzere diğerleri için tayîn kılınan rüsûmun ahz ü istîfâsı gösterilmişdir.

Mevzû‘-ı bahs olan iskele emvâl-i ticâriyenin medhal ve mahreci bulunmasına nazaran müceddeden inşâsı münâsib olduğu gibi nezâret-i müşârun-ileyhânın cevâbında gösterildiği vechile muâmelât-ı ticâriye tazyîk edilmemek üzere mezkûr iskelenin iki tarafında on beşer metre fâsıla bırakılması ve kuzu ve oğlakdan resm alınmaması münâsib ve muvâfık-ı maslahat göründüğüne ve ta‘rifede muharrer hayvânât ve eşyâdan alınacak resmlerin mu‘tedil idüği anlaşıldığına binâen ber-mûceb-i iş‘âr zikr olunan iskelenin ol mikdâr masrafla belediye tarafından inşâ olunacak resmin belediye ma‘rifetiyle kasabanın i‘mârât ve tanzîfâtının icrâsı yolunda sarfı hakkında vilâyet-i mezkûreye mezûniyet i‘tâsının Dâhiliye Nezâret-i Celîlesine havâlesi tezekkür olunarak ta‘rife ile keşf defteri ve harîta leffen takdîm kılındı. Emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrendir.

Fî 7 Zilkaade sene 1301 ve fî 16 Ağustos sene 1300

Ziya Bey Komisyonda

Mühür (Okunamıyor)

Mühür (Okunamıyor)

Mühür (Rıza)

Lütfi Efendi Gelmedi

Mühür (Abdüilah)

Mühür (es-Seyyid Mehmed Besim)

Mühür (Şûrâ-yı Devlet)

BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16   (P1120586)

Çeviri:

Bâbıâlî

Nezâret-i Umûr-ı Dâhiliye

Mektûbî Kalemi

Aded

604

Huzûr-ı Âlî-i Hazret-i Sadâretpenâhîye

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki,

Bergama Kazâsına muzâf Dikili karyesi sâhilindeki iskelenin vüs‘atsizliği cihetiyle vâsi‘ olarak tecdîd ve inşâ olunmak üzere idhâlât ve ihrâcâtdan mu‘tedil resm ahzına dâir Aydın Vilâyetinden vârid olan tahrîrât Şûrâ-yı Devlet'e lede'l-havâle ol bâbda Dâhiliye Dâiresindan kaleme alınıp melfûfâtıyla beraber takdîm-i pîşgâh-ı sâmî-i sadâretpenâhîleri kılınan mazbatada gösterildiği üzre mezkûr iskelenin mahalli belediyesi tarafından inşâsıyla idhâlât ve ihrâcâtdan alınacak resmin belediye ma‘rifetiyle kasabanın muhtâc olduğu i‘mârât ve tanzîfâta sarfı tensîb ve mahallince de kabûl edilerek keşfi mûcebince yetmiş altı bin dokuz yüz altmış guruş masrafla vücûda getirilmek üzere ameliyâta mübâşeret etdirildiği iş‘âr-ı ahîr-i vilâyetde dermiyân olunmasına ve bu iskelenin emvâl-i ticâriyenin medhal ve mahreci bulunmasına nazaran müceddeden inşâsı münâsib ve ta‘rifede muharrer hayvânât ve eşyâdan alınacak resmler mu‘tedil görünüp ancak Nâifa Nezâretinden bi'l-muhâbere cevâben beyân olunduğu vechile muâmelât-ı ticâriye tazyîk edilmemek üzere mezkûr iskelenin iki tarafında on beşer metre fâsıla bırakılması ve kuzu ve oğlakdan resm alınmaması muvâfık-ı maslahat  olacağından bu cihetinin tasrîhiyle ber-mûceb-i iş‘âr icrâ-yı îcâbı zımnında cânib-i vilâyete mezûniyet i‘tâsı husûsunda emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 18 Zilkaade sene 1301 ve fî 27 Ağustos sene [1]300

Bende

Edhem

BOA, Y.A.RES. D. 25/G. 16  (P1120587)

Çeviri:

Devletlü Efendim Hazretleri

Dâhiliye Nezâret-i Celîlesinin leffen arz ve takdîm kılınan tezkiresiyle melfûfu olan Şûrâ-yı Devlet Dâhiliye Dâiresi mazbatasında gösterildiği üzere Aydın Vilâyeti dâhilinde kâin Bergama Kazâsına muzâf Dikili karyesi sâhilindeki iskelenin vüs‘atsizliği cihetiyle mahalli dâire-i belediyesi tarafından vâsi‘ olarak tecdîd ve inşâ olunmak ve idhâlât ve ihrâcâtdan alınacak resm belediye ma‘rifetiyle kasabanın muhtâc olduğu i‘mârât ve tanzîfâta sarf edilmek ve Nâfia Nezâretinden bildirildiği vechile muâmelât-ı ticâriyenin tazyîk edilmemesi maksadıyla mezkûr iskelenin iki tarafında on beşer metre fâsıla bırakılmak ve melfûf ta‘rifede gösterilen kuzu ve oğlakdan resm alınmayıp sâir hayvânât ve eşyâdan ber-mûceb-i ta‘rife resm alınmak ve keşf ve resmi mûcebince kârgîr olarak yetmiş altı bin dokuz yüz altmış guruş masrafla vücûda getirilmek üzere mezkûr iskelenin inşâsıyçün vilâyetin taleb eylediği mezûniyetin i‘tâsı husûsunda her ne vechile irâde-i seniyye-i hazret-i pâdişâhî şeref-müteallik buyrulur ise icrâ-yı hükm-i celîline ibtidâr edileceği beyânıyla tezkire-i senaverî terkîm olundu efendim.

Fî 24 Zilkaade sene [1]301 ve fî 3 Eylül sene [1]300

Saîd

-------------------------------------------------

Osmanlı Arşivleri'nde Dikili ve çevresi (Bergama - Çandarlı)

Bu çalışma; Ajans Bakırçay Gazetesi bünyesinde kurulan ‘Tarih Araştırmaları Çalışma Gurubu’ tarafından yapılmaktadır.

Proje Koordinatörleri: Tarihçi-Yazar Murat Solmaz - Gazeteci Oben Ulu 

Belgelerin sunumu: Sanat Tarihçisi Dr.Çağlayan Hergül

Osmanlı Arşivleri Belgeleri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı'ndan edinilmiştir...

Çalışma Bergama Ticaret Odası tarafından desteklenmektedir...

-------------------------------------------------

YASAL UYARI: 

© Copyrigth ajansbakircay.com tüm hakları saklıdır. ajansbakircay.com sitesinde yer alan bütün tasarım ve düzenlemelerin telif hakları; 5846 numaralı telif hakları yasası ile korunmaktadır. Bunlar ajansbakircay.com'un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz. İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz.

-------------------------------------------------