İzmir Karşıyaka.
Latife Hanım Köşkü.
Hava sıcak. Sarı sıcak..
Bu sıcak ne ki...
Yürekleri aydınlanmanın ateşiyle yanan dostlar biraradayız.
İzmir'in atom karıncası; köyü, kenti kütüphaneler,
aydınlanma evleriyle donatan can kardeş Recai Şeyhoğlu yönetiyor buluşmayı...
Anlatıyorum.
Mehmet Başaran'ın:
"Otlar böcekler gibiydik bozkırda...
Yorgun öküzler kara sabanlarla
Unutulmuş, unutulmuşumutulmuş köylerdik.
Sonra sen geldin Nisan'lar geldi
Durdu o içimize akıttığımız kan...
Adın bir destan şafağı işte...
Ha desen horona kalkar milyonlar..."
diye tanımladığı
"halk babası,köyler babası", bir eğitim efsanesini, bir aydınlanma devrimi kahramanını anlatıyorum...
Köy Enstitüleri'mizin hem kuramcısı hem de uygulamacısını...
Gencini savaşlarda yitirmiş; kadını, yaşlısı,
çocuğu ile salgın hastalıklarla boğuşan;
ağanın, şeyhin şıhın,aşiret reisinin ekonomik,ideolojik baskısı altında inim inim inleyen; devletin kapısını sadece asker ve vergi toplamak için çaldığı, yoksulluk ve cehaletin pençesindeki köylüye devrimlerin ışığını ulaştıracaksın...
Zor iş...
Ne diyor Tonguç?
"İş çok ağır bir iş. Öyle safhalar var ki onları hallederken öyle kayalara tesadüf edersiniz ki granitleri tuzla buz etmek lazım gelir... Biz yapmacık münevverle köye giremeyiz. Onun için dağınık, perişan köylüyü harekete geçirecek içinden eleman bulmak lazım..."
Köy Enstitüleri ile donatılır ülkenin dört bir yanı...
Böylece, binlerce yıl boyunca unutulmuş köylü çocuklarına,
başka bir dünyanın kapısını aralar...
İyi güzel de bu işin kuramı kitabı?..
"Herkesin balolarda,
gazinolarda eğlendiği saatlerde bunlara hiç imrenmeyerek gece yarılarına kadar oturdum yazdım" diyerek,
"Köyde Eğitim"i yazar..."
"Canlandırılacak Köy"ü yazar Tonguç...
Edindiği bilgiyi, çağdaş evrensel boyuta taşımakla kalmaz, ülke gerçeklerinden yola çıkarak yerel koşullarla zenginleştirerek bütünsel
bir yapıya kavuşturur.
Öğrencinin edilgen,
eğitim sürecinin içine katılamadığı, kişilik gelişiminin engellendiği;
yaşamdan kopuk,
dünyaya olaylara eleştirel gözle bakamayan ezberci eğitim yerine yeni bir eğitim sürecine geçilir.
Üretici, yaratıcı,
özgürleştirici eğitim...
Aklı öne çıkaran,
sorunlar karşısında çözümler üretme yetisini geliştiren bir eğitim...
Yalnız sınıf değil,
ahır,atölye, tarla...her yer dersliktir...
Kuramla iş birleşmiştir.
Geometri mi?
Bilgiyi okulunu inşa ederken kullan...
Fizik mi, elektrik mi?
Okulunun santralini yaparken kullan...
Kendini çok yönlü geliştir, durup dinlenmeksizin oku...
Evrensel kültür ile tanış...
Eleştiri ve özeleştiri yaşamının ayrılmaz parçası olsun...
Ve bu eğitimle yetişen çocuklar, kendi pişirdiği tuğla ile okul duvarını örer...
Kendi kestiği, biçtiği kereste ile çatısını çatar...
Kendi hasat ettiği buğdayla ekmeğini yapar...
Okul giysisini kendisi diker...
Vivaldi de dinler, Aşık Veysel'i de...
Keman da çalar,
saz da...
İsmail Hakkı Tonguç başarmıştır.
Cumhuriyet'in kılcal damarları açılmıştır.
Köyler can suyunu almış,uyanmaya başlamıştır.
binlerce yıllık köhne zihniyet çatırdamaktadır...
O çocukların her birisi bir Prometheus'tur.
Ateşböcekleridir...
Karanlığa fener tutan ışık emekçileridir...
Ama bırakmaz karanlığın ağaları....
Aydınlıktan korkanlar....
Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve
"Köyler babası"
Tonguç görevden alınır...
Köy Enstitüleri işlevsizleştirilir,
ardından kapatılır...
Ve biz 23 Haziran 1960'da, onbin'den fazla köyü karış karış gezen Tonguç'umuzu uğurlarız son yolculuğuna...
Diyarbakır Dicle'nin horonuyla...
Ankara Hasanoğlan'ın seymeniyle...
Aydın Ortaklar'ın efesi, zeybeğiyle...
Erzurum Pulur'un Atabarı'yla...
Konuşmamı B.R.Eyüpoğlu'nun dizeleriyle sonlandırarak selamladım,
selamladık
bu büyük eğitim devrimcisini:
"Sana Anadolu'nun her yanından
Kekik kokan keklik kokan
Cevat Şakir işi
Kınından çekilen kılıç gibi bir Merhaba...
Bir mangal yürekli Tonguç Baba yetmedi
bre şahin aman
Bir Tonguç Baba daha..."
O sıcakta dinlemeye gelen dostlarla kucaklaşarak, dilim döndüğünce bu eğitim destanı kahramanını anlatmanın huzuruyla döndüm evime...