İzmir’de Travmatoloji Bilim Dalının Kurucusu Prof. Dr. Orhan Süren (1931-28 Haziran 2021)’in Biyografisi

1. Giriş ve Amaç

Türkiye’de ve İzmir’de Travmatoloji disiplinin (Bilim dalının) kuruluşunda önemli görev alan Prof. Dr. Orhan Süren 1931 yılında İzmir, Menemen’de doğmuştur. Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı ve entelektüel bir bilim insanı olan Prof. Dr. Orhan Süren, hemen tüm meslek yaşamını Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği ve İzmir’de geçirmiş, tıp eğitimine ve topluma sağlık ve travmatoloji alanında önemli hizmetlerde bulunmuştur.

Prof. Dr. Orhan Süren Viyana’da travmatoloji “formal” eğitimi görmüştür
Prof. Dr. Orhan Süren;
– Ege Üniversitesi’nde Ortopedi ve Travmatoloji (Çocuk Cerrahisi ve Ortopedi) Uzmanı (1964) olduktan sonra,
– Viyana’da “Travmatoloji” alanında “formal” eğitim görmüş (1967-1969),
– 1971 yılında Ege Üniversitesi’ne dönmüş,
– 1974 yılında, İzmir’de ilk kez Ege Üniversitesi’nde, Travmatoloji Disiplinin kuruluşunu yapmış (Fotoğ. 3),
– Türkiye’de Travmatoloji Disiplinin kuruluşuna ve gelişmesine öncülük yapmış, hekimler arasına girmiştir.
– Prof. Dr. Orhan Süren, Türkiye’de Böhler’in Travmatoloji’de “Konservatif sağaltım” yönteminin öncüsüdür.
– Prof. Dr. Orhan Süren’in emekli olduktan sonraki yıllar içinde yazmış olduğu ve 2012 yılında yayınladığı “Travmatolojide Mesleki Anılarım” kitabının içeriği, son derece “bilimsel” özelliktedir (1).

Fotoğ 1,2. Doç. Dr. Orhan Süren (1974), Prof. Dr. Orhan Süren (1983).

Tarihsel süreç içerisinde, Türkiye’de Ortopedi ve Travmatolojinin gelişiminde emeği geçen başlıca ünlü hekimlerimiz; Orhan Abdi Kurtaran (1877-1948), Akif Şakir Şakar (1888-1961), Burhaneddin Toker (1890-1951), Derviş Manizade (1903-2003), Rıdvan Ege (1925-2017) belirtilebilir (2-4).

Travmatoloji konusunda, özellikle Prof. Dr. Dr. Burhaneddin Toker (1890-1951)’in önemi ve değeri ayrıdır. Almanya’da Cerrahi ve Röntgen uzmanlıkları yaptıktan sonra 1921’de İstanbul’a dönmüş ve İstanbul Üniversitesi’ne bağlı olan dönemin Cerrahpaşa Belediye Hastanesi’ni çağdaş bir travmatoloji merkezine dönüştürmüştür (Fotoğ. 3) (5-7).

Viyana’da Tıp eğitimi ile Ortopedi ve Travmatoloji alanında uzmanlık eğitimi görmüş olan Prof. Dr. Derviş Manizade (1903-2003), 1960-1963 döneminde, İstanbul Üniversitesi’nde, 35 yataklı Travmatoloji ve Kemik Cerrahisi bölümünü kurulmuştur (Fotoğ 4) (8).

Prof. Dr. Rıdvan Ege, Türkiye Trafik Kazaları Yardım Vakfını kurmuş (1972) ve Ortopedi ve Travmatolojinin diğer alanlar yanı sıra “Travmatoloji” alanında da öncü çalışmalar yapmıştır.

Fotoğ 3. Prof. Dr. Dr. Burhaneddin Toker (1890-1951). Fotoğ. 4. Prof. Dr. Derviş Manizade (1903-2003).

Prof. Dr. Orhan Süren, 1998 yılında Malatya İnönü Üniversitesi’nde görev alarak, İnönü Üniversitesi Hastanesi Acil Servisi’nin kuruluşunu gerçekleştirmiştir. Çok yönlü ve entelektüel bir bilim adamı olan Prof. Dr. Orhan Süren, Ege Üniversitesi’ndeki Travmatoloji alanındaki öncü çalışmaları yanı sıra, İzmir’e ve Türkiye’ye toplumsal alanda da öncü görevler üstlenmiştir.

Örneğin, Prof. Dr. Orhan Süren İzmir Tabib Odası Başkanı olarak göre yaptığı dönemdeki (1986-1990) hizmetleri yanı sıra, İTO Binasının satın alınmasını sağlaması ile “Efsane Başkan” olarak tanınmıştır. Ayrıca, İzmir’de emekli olduktan sonraki dönemde, Konak Belediyesi Hayvan Hastanesi’nin kuruluşuna öncülük yapış olması ile de İzmir’in unutulmazları arasına girmiştir.

Amacımız, Türkiye’ye bilimsel, sağlık ve sosyal alanda büyük emeklerle hizmet etmiş olan Prof. Dr. Orhan Süren’in özellikle İzmir’de Travmatoloji alanındaki bilimsel çalışmalarına özetle değinmek, İzmir’de halk sağlığı ve topumun ve genç kuşağın tanımasına katkıda bulunmaktır.

2. Kısa Yaşam Öyküsü

Prof. Dr. Orhan Süren, 1931 yılında, Kafkas göçmeni bir ailenin çocuğu olarak, İzmir, Menemen’de doğmuştur. Menemen İlkokulu ve Ortaokulu ile Afyon Lisesini (Parasız Yatılı öğrenci) (1949) ve İstanbul Tıp Fakültesini (1956) bitirmiştir. Askerliğini “Sıhhiye” olarak Kütahya ve Afyon’da (1957), Mecburi Hizmetini Tunceli’de “Verem Savaş Doktoru” olarak yapmıştır (1958).

Çocuk Cerrahisi ve Ortopedi Uzmanı (1964)

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi ve Ortopedi Kliniği’ne asistan olarak girmiş (1959) ve Çocuk Cerrahisi ve Ortopedi Uzman olmuştur (1964) (Fotoğ. 5).

Fotoğ. 5. Doç Dr. Merih (Gölcüklü) Eroğlu ve Opr. Dr. Sebahattin Özberk, Dr. Orhan Süren, Dr. Mehmet Tiner, Dr. Veli Lök, Dr. Ünalan Eraltuğ (Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi, 1962).

İzmirli Üç Büyük Bilim İnsanı: Prof. Dr. Mehmet Tiner, Prof. Dr. Veli Lök ve Prof. Dr. Orhan Süren

Prof. Dr. Orhan Süren, bu dönemde, Ortopedi” alanında İzmir’in yetiştirdiği üç “büyük Tıp Doktoru” olma yolunda ilerleyen Prof. Dr. Mehmet Tiner, Prof. Dr. Veli Lök ve Prof. Dr. Orhan Süren ile hem İstanbul Tıp Fakültesi’nde sınıf arkadaşı, hem de EÜTF Ortopedi Kliniğinde asistanlık arkadaşı olarak, 1978 yılına dek birlikte çalışmıştır (Fotoğ. 5)

(Prof. Dr. Mehmet Tiner 1 Mart 1978’de yeni kurulan İzmir Tıp Fakültesi “Dokuz Eylül Tıp Fakültesi” ’ne geçmiş, Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalının kurucusu ve Dekanı olmuştur) (9,10).

Gerçekten, yaşamları boyu İzmir’de yaşamış, görev yapmış, önemli bilimsel ve sosyal işlere imza atmış olan bu İzmirli üç arkadaş, entelektüel bilim insanları olarak, “kendi özgün düşünceleri doğrultusunda”, topluma liderlik yapmışlar, Türk Tıp tarihine geçen “unutulmaz” hizmetler gerçekleştirmişlerdir.

Örneğin, Orhan Süren “Travmatoloji ve Böhler’in Konservatif tedavisi”, Veli Lök “Artroskopi, Artroskopik cerrahi, Spor Hekimliği”, Mehmet Tiner “Omurga cerrahisi, Kalça cerrahisi ve Spor Hekimliği” konusunda yurtdışında elde ettikleri görgü ve bilgileri, öğrencileri ile paylaşarak çoğalmışlardır.

Prof. Dr. Orhan Süren iki dönem (1986-1988, 1988-1990), Prof. Dr. Veli Lök bir dönem (1976-1978) İzmir Tabib Odası Başkanlığı yapmışlar ve İzmir’de Türkiye Spor Yaralanmaları ve Artroskopi Derneği (TUSYAD, 1988)’nin kuruluşunu gerçekleştirmişlerdir (9,10) (Tablo I).

Tablo I. İzmirli Prof. Dr. Orhan Süren ve dönem arkadaşları Prof. Dr. Veli Lök ve Prof. Dr. Mehmet Tiner’in bazı özellikleri (10,11).

Almanya’da eğitim (1965)

Prof. Dr. Orhan Süren, 1965 yılında Almanya’ya giderek, Ortopedi ve Travmatoloji alanında, Giessen Üniversitesi’nde Retting’in yanında 1.5 yıl eğitim görmüştür.

Avusturya’da eğitim (1967-1969)

Daha sonra, 1967 yılında, Türkiye’de eksikliği görülen  “Travmatolojji” alanında eğitim görmek üzere, Ege Üniversitesi adına Avusturya’ya giderek, Böhler ekolünde (Travmatolojide Konservatif tedavi) 2 yıl çalışmıştır.

Avusturya dönüşünde, kısa bir süre Bursa SSK Hastanesi’nde görev almıştır (1970).

EÜTF Çocuk Cerrahisi Kliniği Başasistanı

1971 yılında Türkiye’de Çocuk Cerrahisi’nin kurucusu olan Prof. Dr. İhsan Numanoğlu’nun isteği üzerine EÜTF Çocuk Cerrahisi Kliniği’nde, Başasistan olarak göreve başlamıştır. Prof. Dr. İhsan Numanoğlu Türkiye’de Çocuk Cerrahisi’nin kurucusudur (9-11).

Prof. Dr. Türkan Süren ile evlilik (5 Ağustos 1972)

Prof. Dr. Orhan Süren, 5 Ağustos 1972’de, EÜTF Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği’nden Prof. Dr. Türkan Süren ile Prof. Dr. Merih Eroğlu ve Prof. Dr. Sabiha Özgür’ün tanıklığında evlenmiştir (Fotoğ 6,7).

Fotoğ. XVI-6. Prof. Dr. Veli Lök, Prof. Dr. Orhan Süren ve Prof. Dr. Türkan Süren’in Nikah Töreni (5 Ağustos 1972).

(Otranlar: Prof. Dr. Merih Eroğlu, Prof. Dr. Sabiha Özgür; Prof. Dr. Özet Baykaran, Arman Mavi, Dr. Özden Cura, Prof. Dr. Türkan Süren, Prof. Dr. Orhan Süren, Prof. Dr. Erol Mavi, Prof. Dr. Alphan Cura, Prof. Dr. Tuğrul Özgür, Prof. Dr. Veli Lök).

Fotoğ. 7. Prof. Dr. Orhan Süren ve Prof. Dr. Türkan Süren.

Türkiye’de Artroskopinin başlaması ve TUSYAD

Prof. Dr. Orhan Süren, Prof. Dr. Veli Lök’ün öncülüğünde, İzmir’de artroskopi çalışmalarının başlatılmasına ve TUSYAD’ın kuruluşu (1983-1988) çalışmalarına katılmış ve yanında olmuştur (Fotoğ. 6).

Fotoğ. 6. İlk artroskopi konferansı, Enver Aydoğan, 20-22 Mayıs 1976, Çeşme, İzmir.

(Necati Akçasayar, Veli Lök, ….., Enver Aydoğan, Ohan Süren).

Profesörlüğe yükselme (1983)

1980 yılında,  “Bilim Jürisi” ve “Tıp Fakültesi Kurulunun” olumlu görüşüne karşın, EÜ Senatosu, Orhan Süren’in Profesörlüğe yükselmesini engellemesi sonrasında, İzmir Bölge İdare Mahkemesi kararı ile 1983 yılında Profesörlüğe yükseltilmiştir.

EÜTF’deki görevinden “istifa” ederek ayrılma (1983)

1965-1971 yılları arasında önce Almanya’da 1.5 yıl Ortopedi ve Travmatoloji, daha sonra Avusturya’da 2 yıl Travmatoloji eğitimini alarak İzmir’de Çağdaş Travmatolojinin temelini Ege Üniversitesi Tıp Fakültesinde atan Prof. Dr. Orhan Süren, Türkiye’ye çok sayıda uzmanın yetişmesine katkıda bulunmuştur.

Prof. Dr. Orhan Süren, bilimsel çalışmaları yanı sıra, “demokratik üniversite” için de çalışmıştır. Bu bağlamda olmak üzere, 1983 yılında, 1402 sayılı yasa ile eşi Prof. Dr. Türkan Süren ve arkadaşlarının üniversiteden uzaklaştırılması üzerine, EÜTF’deki görevinden “istifa” ederek ayrılmıştır (14-16).

“Özgür Bilimsel Çalışma ve Araştırma Gurubu” (08.02.1982 - 18.07.1990)

Prof. Dr. Orhan Süren, Prof. Dr. Veli Lök öncülüğünde, “08.02.1982 - 18.07.1990” döneminde kurulan “Özgür bilimsel çalışma ve araştırma gurubu” içinde yer almış ve yapılan çalışmalara katılmıştır. Böylece, antik çağdan günümüze, yani “Hippocrates” ve “Galenos” dan bu yana, tıbbın beşiği olan Ege bölgesi ve İzmir’de, üniversite dışında kalmış olsada, Prof. Dr. Veli Lök ve Prof. Dr. Orhan Süren gibi “idealist” bilim adamları, genç meslektaşları ile birlikte bilimsel etkinlikler, yayınlar yapmış, gençlerin eğitimine, bilginin yayılmasına katkı vermiş ve akademik çalışmalar yapmıştır.

İzmir Tabib Odası “Efsane” Başkanı (1986-1988, 1988-1990)

12 Eylül’de bir süre kapatılan İzmir Tabip Odası yeniden açıldığında, Prof. Dr. Orhan Süren’in Başkanlık döneminde, İzmir Tabip Odası yönetim kurulu, halen kullanılmakta olan binayı, İzmirli hekimlere kazandırmıştır.

İzmir Tabib Odası Başkanlığını 2 dönem (1986-1988, 1988-1990) yaparak unutulmaz hizmetlerde bulundu. Bugün İzmir Tabib Odası’nın içinde bulunduğu binanın satın alınmasını ve restorasyon yapılmasını sağlayarak, İzmir ve Türk Tıp Ailesi için çok önemli ve örnek bir görevi yerine getirdi.

İnsan Hakları ile ilgili çalışmalar

Prof. Dr. Orhan Süren, İzmir’de Prof. Dr. Veli Lök tarafından başlatılan “bilimsel yöntemlerle geçirilmiş işkence bulgularının saptanması, raporlanması ve insan hakları” çalışmalarına katılmış ve desteklemiştir (14-16). 

 “Devlet Doktoru” Orhan Süren (1983-1998)

Prof. Dr. Orhan Süren, eşi Prof. Dr. Türkan süren ile birlikte, 1983-1998 döneminde, İzmir’de “serbest hekimlik” yaparak, topluma hizmet etmiş ve halkın tanımlaması ile “devlet doktoru” gibi çalışmıştır.

İnönü Üniversitesi Hastanesi Acil Servisini kurdu (1998)

Prof. Dr. Orhan Süren 1998 yılında Malatya İnönü Üniversitesi’nde görev alarak, Profesörlüğe yükseltildi ve İnönü Üniversitesi Hastanesi Acil Servisi’ni kurdu (Fotoğ. 7) ve daha sonra, yaş sınırı nedeniyle Emekli olmuştur.

Fotoğ 7. Prof. Dr. Orhan Süren, kurucusu olduğu Malatya İnönü Üniversitesi Hastanesi Acil Servisi’nde (1998, Malatya).

Konak Belediyesi Hayvan Sağlığı Hastanesinin kuruluşu (1999-2004)

Prof. Dr. Orhan Süren 1999-2004 yılları arasında 5 yıl süre ile Erdal İzgi (Konak BB)döneminde,  Konak Belediyesi Meclis Üyeliği ve Sağlık Komisyonu Başkanlığı yapmıştır. Bu dönemde Konak Belediyesi Veteriner Hizmetlerinde “tam donanımlı” Hayvan Hastanesi kuruluşunu gerçekleştirmesi İzmir için unutulmazdır.

3.Sonuç

Prof. Dr. Orhan Süren, hemen tüm yaşamı boyunca, İzmir’de yaşamış ve halkına sağlık ve sosyal alanında önemli hizmetlerde bulunmuş entelektüel ve girişimci bir bilim adamıdır.

Travmatoloji alanında İzmir’de kuruluş çalışmalarını yürütmüş, uzmanlık sonrası “formal” travmatoloji eğitimi gördüğü Viyana Okulu’nun temsilcisi olarak, öğrendiklerini Türkiye’ye getirmiş ve Ege Üniversitesi’nde uygulamaya geçirmiştir. 

İyi hekimlik ve demokrasi öncüleri: Toplum ve öğrencileri tarafından, Prof. Dr. Orhan Süren ve Prof. Dr. Türkan Süren, tüm yaşamları boyunca ortaya koydukları bilimsel çalışmalar, sosyal etkinlikler ve liderlik özellikleri ile “iyi hekimlik ve demokrasi öncüleri” olarak tanınmışlardır (Fotoğ. 8).

Fotoğ. 8. “İyi hekimlik ve demokrasi öncüleri” Prof. Dr. Ohan Süren ve Prof. Dr. Tükan Süren (28 Haziran 2021, İzmir).

Avrupa Üniversite Reformu ilkeleri: Prof. Dr. Orhan Süren, güncel Avrupa Üniversite Reformu ilkeleri doğrultusunda, “içinde yaşadığı toplumun sorunlarına çözüm üretmeye çalışan bir bilim adamı” olarak, önemli görevler üstlendiği görülmektedir (17-20).

Prof. Dr. Orhan Süren Türkiye’de ve İzmir’de “Travmatoloji” Bilim Dalının kurucularından birisidir. Travmatoloji alanında yurt dışında eğitim alarak (1967-1969) İzmir’e gelmiş, Travmatoloji Disiplinin (Bilim Dalının) kuruluşunu; önce SSK Bursa Hastanesinde (1969), sonra da İzmir Ege Üniversitesi’nde Prof. Dr. Merih Eroğlu döneminde gerçekleştirmiştir (1974). Emekli olduktan sonra, Konak Belediyesi Hayvan Hastanesi’nin kuruluşu gibi görevler üstlenmiş, seçkin İzmirlilerden birsidir.

Bilimsel yayınları: Prof. Dr. Orhan Süren, bilimsel alanda da pek çok bilimsel makaleler yayınlamıştır. Bunlardan bazıları aşağıdaki Tablo I’de gösterilmiştir. Bu makaleler incelendiğinde, Proof. Dr. Orhan Süren, “minimal cerrahi” girişim ve “kapalı yöntem” ile travmatik kırıkların sağaltımı için çalışmalar ve uygulamalar yaptığı görülmektedir (Tablo II).

Tablo II. Prof. Dr. Orhan Süren’in bilimsel yayınlarından bazıları.

28 Haziran 2021’de İzmir’de yaşama gözlerini yuman Prof. Dr. Orhan Süren;

• Bursa SSK Hastanesi’nde (1969) ve
• Ege Üniversitesi’nde “Travmatoloji” Bilim Dalının (1974),
• Malatya’da İnönü Üniversitesi’nde “Acil Servisin” (1998),
• İzmir Konak Belediyesi’nde “Hayvan Hastanesinin” (1999) kuruluşunu sağlayarak ve
• İzmir Tabib Odası Başkanı (1986-1989, 2 dönem) olarak, yaptığı liderlik ve unutulmaz hizmetleri ile
• İzmir’in yetiştirdiği, entelektüel, girişimci, demokrasi ve insan hakları savunucusu bilim adamlarından birisi, topluma ve genç hekimlerimize örnek bir bilim adamı olarak Türk Tıp Tarihine ve İzmir Tarihine geçmiştir.

İzmir Tabib Odası Anma Toplantıları: Prof. Dr. Orhan Süren’in vefatından sonra İzmir Tabib Odası tarafından iki kez “anma toplantısı yapılmıştır.

İlki 12 Tem Pazartesi, 2021 günü Karşıyaka Bostanlı Suat Taşer Açıkhava Tiyatrosu'nda gerçekleştirilen İzmir Tabip Odası Olağan Genel Kurulu sonrası (İTO Başkanı Dr. Lütfi Çamlı), Prof. Dr. Orhan Süren için bir anma gerçekleştirilmiştir.

İkincisi ise 27 Haziran 2022 günü Alsancak’ta bulunan İzmir Tabib Odası Orhan Süren Toplantı Salonu’nda (İTO Başkanı Prof. Dr. Süleyman Kaynak) yapılmıştır (Fotoğ 9). Bu toplantıda, Prof. Dr. Orhan Süren Portre açılışı yapılmış, Prof. Dr. Türkan Süren ve Prof. Dr. Veli Lök konuşmacı olarak katılmış, Prof. Dr. Sait Ada Prof. Dr. Orhan Süren’in fotoğraflarla yaşam öyküsünü sunmuştur.

Fotoğ. 9. Prof. Dr. Orhan Süren anma toplantısı ve portre açılışı, 27 Haziran 2022 İzmir Tabib Odası, Orhan Süren Toplantı Salonu).

Prof. Dr. Orhan Süren’in vefatından önce ve sonra öğrencileri, hastaları ve dostları tarafından yazılan, olağan üstü güzel sözler, herkesin bildiği “gerçeğin” seslendirilmesi olmuştur.

• “Prof. Dr. Orhan Süren hocamızın İzmir Tabib Odası başkanlık yılları (1986-1990) İTO’nın çok önemli çalışmaların altına imza atıldığı yıllar anlamına geliyor. O çok değerli çalışmalardan birisi de şu anda da içinde bulunduğumuz tarihsel yapının İzmir Tabib Odası’na kazandırılmasıdır (Akçiçek F, Balcı C. 21.12.2016, İTO).
• “ Prof Dr. Orhan Süren gibi hocalarımızın öğrencileri olmak bizler için her zaman gurur vericidir.  Karanlık dönemlerdeki onurlu duruşu, iyi hekimlik mücadelemizde yol gösterecektir.” (Çamlı L. 10.07.2021, İTO).

• “Dimdik bir çınarı daha sonsuzluğa uğurladık: Prof. Dr. Orhan Süren. Yaşamda çok kişi ile karşılaşıyoruz, ancak az kişi böylesine saygın, değerli bir iz, sonsuz bir teşekkür bırakıyor hayatımızda. Adı ve anısı sonsuza kadar Tabibler Odası’nda, yazdığı kitaplarda ve en önemlisi dokunduğu kalplerde yaşayacak. Işıklarda uyu sevgili Orhan Hocamız, Sevgili Türkan hocamız bize emanet…” (Bridge B. 30 Haziran 2021, Egede Son Söz).
• “..ölümün güzeli olur mu? Olur. Usul usul, geride altın tozu bırakarak.” (Temiz FN. 28.06. 2021, Ege Evrensel)
• “Bilge, önder, beyefendi sevgili Orhan hocam, ışıklar içinde uyu. Bize verdiğin emekler için çok teşekkürler. Bıraktığın tüm emanetler için, başta Türkan hocam olmak üzere, gözünüz arkada kalmasın” (Sürenkök F. 28 Haziran 2021, Ege Evrensel).
• “Yakın arkadaşı ve çalışma arkadaşı Prof. Dr. Veli Lök, Orhan Süren’in, azimli ve kararlı çalışmalarını, İstanbul Protokolü’nün gerçekleşmesindeki katkılarını anlatarak, saygıyla, özlemle andığını belirtti.”(28.06.2022, İTO).

SON SÖZ

Prof. Dr. Orhan Süren, Türkiye’de “Travmatolojinin kuruluşuna öncülük yapmış bilim adamlarımızdan birisidir. Prof. Dr. Orhan Süren, İzmirlilere tüm yaşamı boyunca sağlık hizmeti vermiş, entelektüel, girişimci, yenilikçi düşünen İzmirli bir bilim adamı ve hekim olarak, İzmir’de yalınız “Travmatolojinin kurucusu” olarak kalmamış, aynı zamanda, toplumsal olaylara duyarlık göstermiş, “demokratik üniversite”, “insan hakları”, “işkenceye karşı İstanbul Protokolü”, “aydınlık Türkiye” vb konularda topluma liderlik yaparak, İzmir Tabib Odası Başkanlığı, Konak Belediye Meclisi üyeliği yapmış ve Konak Hayvan Hastanesi kuruluşunu da gerçekleştirmiştir.

Kaynaklar

1. Süren O. Travmatolojide Mesleki Anılarım. Kendi yayını. İzmir: META Basımevi, 2012;XVI.                     
2. Atıcı E, Atıcı T. Türk Ortopedi ve Travmatolojisinde Kilometre Taşı Hekimler ve Katkıları. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi 2011; 73(4): 104.
3. Hakkı B, Ertaş İ. Kuruluşundan günümüze Ege Üniversitesi, 1955-2005. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi; 2005.
4. Gürsu S, Yıldırım T, Demir B, Şahin V. “Kadından ortopedist olmaz!” Efsaneyi yıkanlar. Acta Orthop Traumatol Turc 2010;44(1):IV-IX.
5. Bagatur AE. Türkiye’de Ortopedik Travmatolojinin Öncüsü: Ord. Prof. Dr. Burhaneddin Toker (1890-1951). Ve Kırık ve Çıkıklar Kitabı. Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi (MÜTF) 2014; 4(3): 67-72.
6. Manizade D. 65 Yıllık Cerrahpaşa Hastanesi: 39 Yılda Duyduklarım ve Gördüklerim. İstanbul: İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak Yay, 1976.
7. Göksoy E. Ord. Prof. Dr. A. Burhaneddin Toker. Ölümünün 50. yılında yaşamı ve eserleri. Yeni Tıp Tarihi Araştır Dergisi 2001;7(1):387-431.
8. Derviş Manizade. Hipokratist Sağlık Ansiklopedisi. Doktorlar. Derviş Manizade. https://hipokratist.com/prof-dr-dervis-manizade/
9. Canda MŞ. Prof. Dr. Mehmet Tiner’in biyografisi ve Türk ortopedik cerrahisine katkıları (12 Ağustos 1929-21 Mayıs 2003 Güzelbahçe-İzmir). Turk J Hip Surg 2021;1(1):1-11.
10. Canda MS. Prof. Dr. Veli Lök’ün (9 Şubat 1932, İzmir) Biyografisi “Türkiye’de Artroskopinin Başlaması ve Geç Fiziksel İşkence İzlerini Saptayan Bilimsel Metodların Bulunması”. Turk J Hip Surg 2022;2(1):100-130.
11. Aydın G. Eğitici olarak İhsan Numanoğlu. Çocuk Cerrahisi Dergisi 2017;31(Ek sayı): 4-7. doi:10.5222/JTAPS.2017.100.
12. Aparicio G. and Wiesbauer F. "Lorenz Böhler," In: LITFL - Life in the FastLane, Accessed on July 7, 2022, https://litfl.com/lorenz-bohler/.
13. BÖHLER L. Die Technik der Knochenbrucbehandlung, 12.-13. Band, 2. Teil, Verlag Wilhelm Maudrich, Wien. 1957;2148.
14. Süren O. Prof. Dr. Veli Lök ile anılar. Veli Lök’e Anılı Armağan (Demir N, Gökovalı Ş, eds). İrenbe, İzmir: Tükelmat Basımevi. 2007;12,411.
15. Süren T. Veli Lök ile anılar. Veli Lök’e Anılı Armağan (Demir N, Gökovalı Ş, eds). İrenbe, Yayını, İzmir: Tükelmat Basımevi. 2007;12,426.
16. Süren O. Medical Certification in Torture Treatment and Rehabilation Centers Report (1994). Human Rights Foundation of Turkey (HRFT). Ankara: Pelin Ofset Ltd. Şti. 1995;105-109. ISBN 975-7217-07-7.
17. Canda MS. Avrupa Üniversite Reformu. Medimagazin [427 - 13.04.2009 Pazartesi]. https://www.medimagazin.com.tr/authors/mserefettin-canda/tr-avrupa- universitereformu-72-98-1993.html
18. Canda MS. Avrupa Üniversite Reformu İle İlgili Güncel Çalışmalar. Medimagazin [435 - 08.06.2009 Pazartesi]. https://www.medi magazin.com.tr/authors/mserefettin-canda/tr-avrupa-universite-reformu-ile-ilgili-guncel-calismalar-72-98-2070.html
19. Canda MS. Geleceğin Üniversiteleri-I. Medimagazin [456 - 09.11.2009 Pazartesi]. https://www.medimagazin. com.tr/authors/ mserefettin-canda/tr-gelecegin-universiteleri I-72-98-2191.htm.
20. Canda MS. Geleceğin Üniversiteleri-II. Medimagazin [460- 14.12.2009 Pazartesi]. https://www.medimagazin.com.tr/authors/ mserefettin-canda/tr-gelecegin-universiteleri II-72-98-2237.html