Giriş ve Amaç
“International Classification of Disease for Oncology”, kısaca “ICD-O” olarak bilinir (1-4) ve
“Onkolojik Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırması” ya da “Onkoloji için Uluslararası Hastalık Sınıflandırması” olarak Türkçeleştirilebilir.
Tıbbi Patoloji Raporlarında ulaşılan “Kanser Hastalıkları” ile ilgili “Patolojik Tanıların” uluslararası standartlarda olması ve bu bağlamda kodlanması zorunludur. Bu kodlama işlem, ICD-O sayesinde olmaktadır.
Onkolojik hastalıkların ya da kanser türlerinin belirlenmesi, patoloji laboratuvarında yapılanan bir dizi işlemler sonucu, mikroskobik inceleme ile belirlenir.
Patoloji laboratuvarında çalışan Tıp Doktorları, Patoloji Uzmanı, Patolog ya da “Patolojist” adını alır.
Patoloji Uzmanları, inceledikleri doku, yayma ve sıvılardan elde ettikleri bilimsel sonuçları yani patolojik tanıları bir “Patoloji Raporları” ile ilgili bilim dalına bildirirler.
Patoloji Uzmanı, Patoloji Laboratuvarında yapmış olduğu “uluslararası standartlarda ve düzeydeki” işlemler ve çalışmalar sonucu, ulaştığı “Patolojik Tanıyı” da “uluslararası en son bilgilerin ışığında” yazar.
Çünkü dünyada ileri ülkelerde, kanser hastalığı, kanser türleri, sınıflandırılması, tanı ve sağaltımı konusunda, gelişmiş laboratuvarlarda, büyük yatırımlar, aralıksız bilimsel çalışmalar sürmektedir.
Bu işlemler, belirtilen ölçü içinde ve incelikle yapılmış ise, yazılan Patoloji Raporunun sonundaki Patolojik Tanının da, uluslararası literatürde “KOD” olarak belirtilen bir karşılığı bulunur.
İşte uluslararası literatürde, güncel kanser patolojik tanılarının, kodlama işlemi Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayınlanan ICD-O kitabında belirtilen sistem içinde kodlanarak yapılır.
Böylece, dünyanın neresinde olursa olsun, hastanın sağaltımı için, uluslararası standartlarda bir “protokolün” uygulanması sağlanmış olur.
Bu durum hastanın sağlığı ve yapılacak uygulamalar açısından son derece önemlidir. Ancak bu yolla, güncel olarak dünyada geçerli en yeni bilgilerin ışığında hasta için en iyi olabilecek sağaltım yöntemi uygulanmış olur.
Çünkü tüm insanların güncel bilimsel gelişmelerin ışığında ulaşılan yeni bilgilerden yararlanması ve sağaltımının bu ölçüler içinde yapılması “evrensel insan hakları” içerisinde yer alır.
Amacımız, kanser gibi çağımızın önemli sağlık sorunu alanında, dünyada, gelişmiş toplumlar tarafından, patoloji raporlarındaki “kanser tanılarında”, yaygın olarak kullanılan ICD-O terimleri ve kodları konusunda toplumu bilgilendirmektir.
ICD-O Kodlarının Yararları
Patoloji Raporlarının ICD-O kodları ile kodlamanın, toplum ve ülke sağlığı açısından da getirdiği birçok yenilikler ve yararlar bulunmaktadır.
Bunun en önemli sonuçları şunlardır:
Ülke kanser istatistiklerinin sağlıklı olması, Kanser Kayıt Merkezlerinin sağlıklı çalışması, Patoloji laboratuvarlarının olanaklarının güncellenmesi, Gerekli yenilikçi laboratuvar araç-gereç ve kimyasallarının sağlanması.Çünkü günümüzde patoloji laboratuvarları şu çalışmaları yapabilmelidir:
Doku kimyasal işlemler, Sitolojik işlem ve incelemeler, İmmun doku kimyasal işlemler Sitokimyasal işlemler, Moleküler ve genetik düzeyde incelme ve gerektiğinde Elektron mikroskobik işlemler v.b alanlarda da çalışmak zorundadır.Sonuç olarak, Patoloji uzmanlarının ve Onkoloji uzmanlarının da güncel bilimsel yayınları ve yenilikleri izlemesi, bilgilenmesi, uluslararası bilimsel toplantılara katılması önemli bir gereksinimdir.
Tüm bu yenilikçi gelişmeleri yapılabilmesi ve toplum sağlığına yansıması için kurum yöneticilerinin ve toplumun da bilgilenmesi gereklidir.
Böylece, gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında, hasta sağaltımı ya da çeşitli kanser türleri ile ilgili bilimsel gelişmelerin konuşulması-iletişim kurulması için bir “ortak dil” ve “diyolog” kapısı açılmış olur.
Bu yenilikçi bilgileri içine alan bilimsel çalışmalar, laboratuvarlar ve bilim adamlarının;
Ortak dil oluşturması, Hasta ve toplum yararına daha sağlıklı sonuçlar üretmesi, Bilimsel düzeyin yükselmesi, Uluslararası düzeyde Türkiye’nin saygınlığının artmasına katkısı olacağı bir gerçektir.Dünya’da ve Türkiye’de durum
1976 yılından bu yana, ICD-O kodları, dünyada zorunlu olarak uygulanmaktadır.
1983 yılından bu yana, Türkiye’de kanser hastalığının “bildirimi zorunlu” olması kabul edilmiştir ve Türkiye kanser kayıtçılığının önemine değinilmiştir.
1991 yılında, Prof. Dr. Selçuk T. Şahin’in (ABD) İzmir’de TC Sağlık Bakanlığı ve Ege Üniversitesi işbirliği ile Kanser Kayıt Merkezi kurulması için öncülük yapması unutulmaması gerekli önemli bir gelişmedir.
Prof. Dr. Selçuk T. Şahin, başlangıçta Ege Üniversitesi’nde yapılan, Dokuz Eylül Üniversitesi’nden katıldığım ilk oturumda (1991) görüşmemizde, bu çalışmaların temel olan Dünya Sağlık Örgütü ICD-O 2 (1990) kitabı’nın Türkçe versiyonunu (çevirisini) hazırlamamı önermiştir.
Başlangıçta bir süre birlikte çalıştığımız, ülkemizin kanser kayıtçılığı konusuna emek veren ilk öncülerine saygılarımı sunarım (Dr. Hadi Özer, Dr. M. Şerefettin Canda, , Dr. Erol Mir, Dr. Mustafa Tanaç, Dr. Ümit Bayol, Dr. Hakan Postacı, Dr. Sümer Deniz, Dr. Ercüment Tarcan, Dr. H. Halil Çolar, Dr. Feride Aksu Saçaklıoğlu).
Böylece, Sağlık Bakanlığı’nca, Prof. Dr. Selçuk T. Şahin’in girişimi ile İzmir’de ilk adımları 1991’de atılan, 1992 yılında, “Kanser Kayıt ve İnsidans Projesi” kapsamında “Nüfus Tabanlı Kanser Kayıt Merkezleri” kurma çalışmaları İzmir’de başlamıştır (5-8).
Sonuçta, gösterilen çabalarla, ICD-O kodları 2015 yılından sonra, “Sağlık Bakanlığı yetkilileri, Prof. Dr. Seçil Özkan, Dr. M. Mahir Ülgü ve ark. nın gayretli çalışmaları ile”, Türkiye’de “kullanımı zorunlu” duruma gelmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün ICD-O kitaplarındaki terimler (nomenklatür) ve kodlar, en iyi bilimsel ortamlarda, sürekli çalışan bilim kurullarının çalışmaları ile güncellenmektedir.
Birinci baskısı, DSÖ tarafından 1976 yılında yapılan ICD-O kitabı bugüne dek, dünyada çok konuşulan dillere de çevrilmiş (versiyon) tir.
Örneğin İngilizce dışında, Fransızca, Almanca, İtalyanca, Portekizce, İspanyolca, Çince, Rusça, Çekçe, Slovakça, Japonca, Arapça, Yunanca, Azerbaycan Türkçesi gibi.
“ICD-O Türkçe Versiyon” 3 kez hazırlanmıştır
Son 30 yıldır Türkiye’de ICD-O Türkçe versiyonu üzerinde çalışıyorum. 1992, 2002 ve 2015 yılarında üç kez Türkçeye çevirisini (Türkçe versiyon) hazırladım. 30 yıldan bu yana süren çalışmalarımın tüm amacı, Türkiye’nin ICD-O konusunda önünün açılmasıdır.
Bu konunun Türkiye için ve ayrıca Tıbbi Patoloji Bilim Dalı için çok önemli olduğunu düşünüyorum.
ICD-O 2 Türkçe Versiyon, (1990) 1992 (Fotoğraf 1) (9). ICD-O 3 Türkçe Versiyon, (2000) 2002 (Fotoğraf 2) (10). ICD-O 3.1 Türkçe Versiyon, (2013) 2018 (Fotoğraf 3) (11). ICD-O kitabının Türkçe versiyonlarının hazırlanması ise, ilk olarak 1992 yılında İzmir’de Prof. Dr. M. Şerefettin Canda tarafından yapılmıştır (ICD-O 2. Türkçe versiyon) ve Ege Üniversitesi tarafından yayınlanmıştır (9). ICD-O kitabının, 2000 yılındaki Üçüncü basısının Türkçe versiyonu 2002 yılında yine Prof. Dr. M. Şerefettin Canda tarafından, İzmir’de hazırlanmış (ICD-O 3. Türkçe versiyon) ve İzmir Onkoloji Hastanesi ve Ekopatolji Derneği tarafından yayınlanmıştır (10). ICD-O kitabının, 2013 yılındaki Üçüncü baskı birinci revizyonunun Türkçe versiyonu, 2015 yılında yine Prof. Dr. M. Şerefettin Canda tarafında hazırlanmış ve bu kez ktap 2018 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından basılarak, tüm ülke genelinde dağıtılmıştır (11).ICD-O 3.1 Türkçe versiyonu, Sağlık Bakanlığınca basıslması yanısıra, dönemin Sağlık Bakanı Prof. Dr. Ahmet Demircan, Müsteşar Prof. Dr. Eyüp Gümüş ve Müsteşar yardımcıs Dr. Şuayip Birinci tarafından Önsöz yazılmış ve “şahıma teşekküre edilmiş olması”, benim için çok değerli bir armağan ve anı olmuştur.
Fotoğraf 1.ICD-O 2. Türkçe Versiyon, ICD-O 2. Baskı, 1990 (Canda MŞ, 1992).
Fotoğraf 2. ICD-O 3. Baskı Türkçe Versiyon, 2000 (Canda MŞ, 2002).
Fotoğraf 3. ICD-O 3.1, ICD-O Üçüncü Baskı, Birinci Revizyon 2013 (Canda MŞ, 2018).
ICD-O Kodlarının Türkiye’ye sağladığı yararlar
Türkiye’nin uluslararası alanda, ICD-O kodlarını kullanan ülkeler arasına girmesi, Yayınların, daha nitelikli veri tabanını ile yapılmasına katkı, Tıbbi Patologların emeğinin değer bulması için ICD-O kodlarının dikkate alınması, Patoloji raporlarının ICD-O kodlanması ve kanser kayıt çalışmalarının ivme kazanması, yaygınlaşması, standart oluşması. Türkiye’deki Kanser kayıtlarının dünya ile entegrasyonuna katkı sağlamak. DSÖ ICD-O kodlarının kullanımı, Dünya’da 1976 yılından bu yana, Türkiye’de ise 2015’den bu yana zorunlu olmuştur. Uluslararası allanda, ICD-O kodlarını, gerektirdiği standartları ve güncel bilgileri uygulayan toplumlar, patoloji raporlarında ve kanser istatistiklerinde ICD-O kodlarını uygulamakla, toplumun kanser sağaltımı ve korunmada daha ileri aşamaya ulaşmasına yardımcı olmuştur. ICD-O Kodları ile kanser tanısı alan patoloji raporlarının önem ve değerini, meslektaşlarım ile paylaşmak üzere, değişik hastanelerde sunumlar yaptım (Fotoğraf 5-7):ICD-O 3.1 (Uluslararası Hastalık Sınıflandırması: Onkoloji) ve Aydınlığın İzinde (Canda MŞ)
15 Mart 2017 (DEÜ Onkoloji Enstitüsü, Müdür: Prof. Dr. Nur Olgun), 17 Mart 2017 (İzmir Atatürk EAH, Başkan: Prof. Dr. Fulya Çakalağaoğlu), 13 Nisan 2017 (Tepecik EAH, Başkan: Prof. Dr. Gülden Diniz).Fotoğraf 4. 15 Mart 2017 günü DEÜ Onkoloji Enstitüsü’nde yapılan ICD-O sunumu sonrası.
Fotoğraf 5-7. Canda MŞ. ICD-O 3.1 (Uluslararası Hastalık Sınıflandırması: Onkoloji) ve Aydınlığın İzinde. 15 Mart 2017 (DEÜ Onkoloji Enstitüsü, Prof. Dr. Nur Olgun), 17 Mart 2017 (İzmir Atatürk EAH, Prof. Dr. Fulya Çakalağaoğlu ), 13 Nisan 2017 (Tepecik EAH, Prof. Dr. Gülden Diniz).
Sonuçlar
• Üniversitelerin Tıp Fakültesi Patoloji Anabilim Dalları ile diğer Hastanelerin Patoloji Laboratuvarları’nın büyük emek, çaba ve bilgi ile tanıya ulaştığı kanser olgularının Kanser Kayıt Merkezleri’nde kayıt altına alınmalıdır.
• Bunun için, patolojik tanıda kullanılan terimler (nomenklatür), uluslararası ölçütlerde kod numarası almalı ve standardize olmalıdır.
• Böylece ülkelerin, sağlık alanında, kanser ve kanser türleri konusunda objektif-bilimsel verileri sağlanır, ”yerelde evrensel ölçütlerde” araştırma yapılabilir.
• Ayrıca, toplum sağlığını koruyucu önlemler alınabilir, geleceğe dönük öngörüler, projeler yapılabilir, örneğin, DSÖ’nün “Beş Kıtada Kanser” “Cancer Incidence in Five Continents” kitabında Türkiye’nin verileri daha etkin biçimde yer alabilir.
• Güncel olarak, kanser tanısında patoloji alanında kullanılan histokimya, imun dokukimya yöntemleri yanı sıra, güncel moleküler ve sitogenetik teknikler de devreye girmiştir.
• Örneğin, merkez sinir sistemi (MSS), lenfoid sistem ve sindirim sistemi ile ilgili bu tekniklerle saptanan yaklaşık 40 yeni tanısal terim de nomenklatüre girmiş, yeni kod numarası almıştır.
• Sonuçta; Türkiye’de “üniversitelerde bilgisayar ve dijital teknolojinin henüz çok sınırlı kullanıldığı bir dönemde”, kendi olanaklarımızla da olsa, ICD-O’nun 1990 yılındaki 2. Baskı Türkçe Versiyonunu, 1992 yılında hazırlamış, ilkin İzmir’de kurulan TC Sağlık Bakanlığı Kanser Kayıt Merkezi elemanları-kursiyerlerinin kullanımına sunmuştum.
• UHS-O/ICD-O’nun 2000 yılındaki 3. Baskısı Türkçe Versiyonunu, 2002 yılında Türk Tıbbının hizmetine sundum.
• Son olarak, yaklaşık 25 yıl sonra UHS-O/ ICD-O/3. Baskı 1. Revizyonu (2013), 2018 yılında ülkemize kazandırmış olmaktan mutluluk duymaktayım.
• Özellikle son ICD-O 3.1 Türkçe versiyonunu hazırlarken, TC Sağlık Bakanlığı genç Doktor ve Bilişimcilerinin, güncel dijital devrimin ışığında, Türkiye Kanser Kayıtçılığı adına gösterdikleri çaba için teşekkürlerimi sunarım.
• UHS-O/ICD-O Terim ve kodlarının Patoloji Raporlarında ve Kanser Kayıt Merkezlerinde kullanımı TÜRKİYE KANSER İSTATİSTİKLERİNİN sağlıklı verilere dayanmasını, böylece uluslararası literatürde değer ve saygınlığının artmasını sağlar.
• TÜRKİYE COĞRAFİ BÖLGELERİ KANSER HASTALIĞI ÖZELLİKLERİNİN (Histoloji tür, yerleşim yeri, yaş, cins, çevre ilişkisi ve nedenlerinin) belirlenmesini sağlar.
• TÜRKİYE KANSER HARİTASI yapılabilir.
• Yeni araştırma ve gelişmeler sağlanabilir.
Bu çalışmaların bir yönü de şudur:
• UHS-O/ICD-O kitabının Dünyadaki Türkçe konuşulan yerlerde alfabe birliği oluşması ile bu ülkelerde Kanser Kayıt Merkezlerinde kullanımı da sağlanabilir.
• Geniş bir coğrafyadaki bu ülkelerin verilerinin, ICD-O standartlarında, DSÖ veri tabanına girmesi, halk sağlığı ve bilimsel açıdan da çok yönlü ve önemlidir.
• Böylece ICD-O’nun Türkçeye çevirisi, bu merkezlerin bilimsel gelişmesine ve toplum sağlığına, ayrıca, Türkçe’nin dünyada çok konuşulan diller arasında anılmasına da katkı yapabilir.
SON SÖZ: Böylece, yaklaşık 30 yıl boyunca, 10’ar yıl ara ile üç kez (1992, 2002, 2018) yerine getirmiş olduğum, bu açıdan, dünyada başka örneği olmayan, ICD-O Türkçe Versiyonlarını hazırlama görevinin, toplumuza ve insanlığa yarar getirmesi dileğimdir.
-------------------------------------------
Kaynaklar
1. WHO International Classification of Diseases for Oncology, First Edition, Geneva: WHO, 1976.
2. Percy C, Van Holten V, Muir C (Eds). Int Classification of Diseases for Oncol, 2nd Edition, Geneva: WHO, 1990.
3. Fritz A, Percy C, Jack A, Shanmugaratnam K, Sobin L, Parkin DM, Whela S. (Eds). International Classification of Diseases for Oncology, Third Edition, Geneva: WHO, 2000.
4. Fritz A, Percy C, Jack A, Shanmugaratnam K, Sobin L, Parkin DM, Whela S. (Eds). International Classification of Diseases for Oncology, Third Edition, First Revision. Geneva: WHO, 2013.
5. Fidaner C, Eser SY, Parkin DM. Incidence in Izmir in 1993-1994: First results from Izmir Cancer Registry. Eur J Cancer 2001;37(1):83–92.
6. Eser S, Zorlu F, Divtik RT, Çal Ç, Ozkan M, Kirkali Z. Incidence and epidemiological features of cancers of the genitourinary tract in Izmir between 1993-2002. Asian Pac J Cancer Prev 2009;10(3):491–6.
7. Canda MS. New histopathological diagnostic terms and their codes of the central nervous system (CNS) in the international classification of diseases for oncology (ICD-O 3.1) and about the Turkish version of ICD-O. J Cancer Diagn 2017;2(112):2253–476.
8. Canda MŞ, Eroğlu ON, Hapa, O. International Classification of Diseases for Oncology (ICD-O) Coding System, Language for Oncology Implications and Update at Orthopaedic Oncology. Turkish J Oncol 2021;36(2):242-246.
9. Canda MŞ. Turkish version of ICD-O 2nd ed. (In: Pecy C, Von Holten V, Muir C, editors. International classification of diseases for oncology. 2nd ed. Geneva: WHO; 1990). Ege Üniversitesi Kanserle Savaş ve Uygulama Merkezi yayını, N0: 1. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi; 1992.
10. Canda MŞ. Turkish Version of ICD-O 3rd ed. (In: Fritz A, Percy C, Jack A, Sobin L, Parkin DM, Whelan S, editors. Int Classification of Diseases for Oncology. 3rd ed. Geneva: WHO; 2000). Ekopatoloji Derneği. İzmir: META; 2002.
11. Canda MŞ. Turkish Version of ICD-O 3rd ed, 1st revision. (In: Fritz A, Percy C, Jack A, Shanmugartnam K, Sobin L, Parkin DM, Whelan S, editors. International Classification of Diseases for Oncology. 3rd ed, 1st Revision. Geneva: WHO; 2013). TC Sağlık Bakanlığı. Ankara, 2018.