Sovyetler Birliği’nde Üretim ve Ekonomi
Öncelikle Sovyetler Birliği’nin, Çarlık Rusyası gibi bir ülkeden kendisine kalanlarla, devrimden bir süre sonra küresel çaptaki üretimde edindiği yere bir bakalım; 1950’lerde ve sonrasında dünyanın 2. büyük gücü olan Rusya, Dünya üretiminin %20’den fazlasını üretmekteydi. Her yıl 200 milyar ruble yabancı sermaye girişi olan Çarlık Rusyası ise ancak, Dünya üretiminin % 2.5 düzeyinde üretim kapasitesine sahipti1. Bu, Rusya’nın sınai üretiminin o dönemde ABD’den 8 kat, Almanya’dan 3,5 kat, İngiltere’den 3 kat, Fransa’dan 1,5 kat daha az olduğu anlamına geliyor2. Ayrıca; 1917 Ekim Devrimi sonrası, emperyalist güçlerin planladıkları provakasyonlar ve iç gericiliğe verdikleri desteklerle uzayan iç savaş sürecinde; Rusya’nın ekonomik durumu çok gerilere gitmiş, ekonomik gelişme 5 yıl süreyle adeta durmuş ve ancak, ekonomiyi canlandırma amaçlı NEP’in uygulanmasından sonra; 1928 yılında, 1914 yılı düzeyine ulaşılabilmişti (1).
Merkezi yönetim, SSCB’nin 1. Dünya Savaşı’nın yaralarını kısa sürede, tam olmasa da önemli ölçüde sarmasına yardımcı oldu. 1934’te yapılan Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin 17. Kongre’sinde Stalin, SBKP’nin köylülere ücretsiz vereceği desteği sıraladı; "Devlet, 2.860 makine-traktör istasyonuna 2 milyar ruble tahsis ederek çiftçilerin yardımına koştu. Devlet, kolektif çiftlikler için çiftçilere 1 milyar 600 milyon ruble kredi yardımı yaptı. Devlet 262 milyon ton tahıl üretildiğinin bildirildiği dönemde çiftçilere tohum bağışı ve gıda yardımı yaparak yardım etti. Devlet fakir köylülere 370 milyon ruble tutarında vergi ve sigorta indirimiyle yardım etti". Bu rakamlar, 1. 5 Yıllık Kalkınma Planı’nı oluşturuyordu. … İlk beş yıllık dönemde toplam sınai üretim hacmi ikiye katlandığı gibi, tablonun da gösterdiği üzere, aynı dönemde ülkedeki traktör sayısı 6 kat, bunların üretim kapasitesi ise 8 kat artmıştır. Aynı anda biçerdöver sayısıysa neredeyse 15 kat artmıştır. … Birinci Beş Yıllık Plan döneminde, planların uygulanmasından sorumlu 23.000 komünist köylere gönderildi. Ayrıca ilk beş yılda devlet, kolektif çiftliklere ve devlet çiftliklerine yaklaşık 2 milyon eğitimli traktör ve biçerdöver sürücüsü, dümenci ve şoför yanında 111.000 teknik ve zirai uzman, çiftçilik ve hayvancılık tugaylarına mensup 1.600.000’den fazla işçi, sayman, vb. yönlendirdi. … İkinci 5 Yıllık Plan’ın sonuçları (1933-1937) ilkinden daha az etkileyici değildir. Ülke büyümeye devam etmekte, fakat Dünya daha iyiye gitmemektedir. Almanya’da Naziler iktidara gelmiştir. 1929 Dünya krizinden etkilenen lider ülkelerden hiçbirisi 1933’de, 1929 (Büyük Buhran) indekslerine ulaşamamışlardı. Bu ülkelerdeki sınai üretim ortalama yüzde 25 azalmıştı. Oysa aynı anda SSCB’deki sınai hasıla iki mislinden fazla artmıştı. Artış oranı 2. 5 Yıllık Plan döneminde 2,2 kata çıkmıştı. Elektrik üretimi 2,7 kat yükselmişti. Tüm sınai üretimin yüzde 80’i ilk ve ikinci beş yıllık dönemlerde kurulan ya da bütünüyle yenilenen işletmelerde elde ediliyordu. Sanayideki emek verimliliği 1,9 kat arttı (2).
Sovyetler Birliği ekonomisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Prof. Abran Bergson’a göre, Sovyetler Birliği’nin sabit fiyatlarla milli geliri, 1928-1937 döneminde yılda %5 ile %5.5 arasında, 1950-1955 döneminde de % 7.5 ile % 7.6 arasında artmıştı. Bu oranlar, o dönemin Dünya ekonomilerinin büyüme hızlarıyla kıyaslandığında, en yüksek büyüme hızıdır. Dönemin SSCB ekonomisinin büyüme hızı, aynı dönem Amerika’nın büyüme hızından iki ile üç kat daha fazladır.
SSCB, devrim sonrasında gerçekleştirdiği hızlı kalkınmayla, az gelişmiş bir ülke olmaktan çıkıp, sanayi üretim hacmi bakımından dünyada ikinci sıraya yerleşmiş ve birinci sıradaki ABD sanayisini, bazı alanlarda geçmiştir. Rusya’da her 100.000 kişiye düşen doktor sayısının, ABD’dekinden % 12 daha fazla olduğu ya da aynı sayıdaki hastane yatağına düşen doktor sayısının, ABD’ye oranla % 20 daha fazla olduğu belirtiliyor (1).
İkinci 5 yıllık kalkınma planından 2 yıl sonra Sovyetler Birliği, ikinci büyük kabusunun başlangıcını yaşayacaktı. 1 Eylül 1939’da Naziler, önce Polonya’ya saldırarak 2. Dünya Savaşı’nı başlatacak, 22 Haziran 1941’de de Barbarossa Harekâtı’yla Alman, Sovyet Saldırmazlık Paktı’nı bozarak Rusya’ya saldıracaktı. Alman işgali ve savaş esnasında, altyapı tesisleri, demiryolu şebekesi, yol ve köprüler, köy, şehir ve kasabalar, maden ocakları önemli ölçüde tahrip olmuştu. İnsan kaybı 20 milyon olup, ayrıca 25 milyon insan evsiz kalmıştı. Savaş yılları Rusya’nın ekonomisini önemli ölçüde daraltmış ve geriletmişti. 1940 yılına oranla, savaşın bitiminde ulusal gelir %17, sanayi üretimi %8, elektrik üretimi %11, kömür üretimi %11, petrol %40, çelik %33, çimento %68, pamuklu dokuma %60, şeker üretimi %78, tarımsal üretim ise % 40 düşmüştü. Sovyetler Birliği, ancak 10 yıl sonra, 1950’de aynı üretim düzeyini yakalayabilecekti, ama nasıl?
1942’de SSCB, Hitler Almanya’sının tank üretimini 3,9’a katladı, savaş uçaklarını 1,9 oranında ve her türden silah üretimini 3,1 oranında aştı. 1943 yılında ise Sovyet savunma sanayisinin üretimi savaş öncesi dönemle kıyaslandığında iki kattan daha fazla artış gösterdi. Yerli tarım da savaşın darbelerine karşı dayandı. Doğuda yeni araziler ekime açıldı ve burada ekilen toplam araziler 5 milyon hektar genişledi. Savaş yıllarında, Sibirya’daki kış mahsulü alanları yüzde 64 oranında arttı. Diğer her şey gibi bunlar da, kamu yararına, kolektif ve örgütlü hareket etmenin kazanımlarıydılar (1).
Birgün gazetesinde Anıl Aba isimli araştırmacı, Sovyetler’den Bize Kalan isimli makalesinde Sovyetler’in dağılışından sonra Sovyet ülkelerinin ekonomik durumunu özetliyor; "Yeltsin döneminde özelleşen sermaye ülkede durmadı; her ay 1-2 milyar dolar olarak, İsviçre bankalarına kaçtı. Rusya’nın üretken varlıkları, 1989’dan 2001’e kadar, her yıl ortalama %8, toplamda da %64 değer kaybetti. Halk enflasyonla tanıştı, 1993 yılında enflasyon %876 oldu, bu rakam tek hanelere ilk defa 2006 yılında inebildi. Polonya hariç tüm blok cumhuriyetlerinde 1990 ve 2001 yılları arasında GSYH büyümedi, küçüldü. Rusya her yıl ortalama %3.7, Gürcistan 5.6, Ukrayna 7.9, Moldova 8.4, Tacikistan 8.5 oranlarında, toplamdaysa %40 ila %65 oranında küçüldü. Çöken Rusya ekonomisi 1990’daki seviyesine, 21 yıl sonra, ancak 2011 yılında gelebildi, arada kaybedilen potansiyel büyümeler de cabası. Kayıt dışı ekonomi patladı, yolsuzluk aldı başını gitti. Soğuk Savaş döneminin süper gücü, kapitalizm sayesinde borç batağına saplanarak IMF ve Dünya Bankası’nın kapısında dilenci oldu. Kısacası Sovyet Cumhuriyetleri'ni sosyalizm değil, kapitalizm batırdı (3)."
1. https://ozgurlukdunyasi.org/arsiv/36-sayi-214/307-dunden-bugune-rusya-ekonomisi
2. https://gelenek.org/gercekler-ve-rakamlarla-stalin-donemi/ (Bu makalenin yazarı Gennadi Züganov, SBKP’ye bağlı çok sayıda bürokratik görev üstlenmiş, sonrasında, SBKP’nin ardılı sayılan Rusya Federasyonu Komünist Partisi’nin kurucu başkanı olmuştur.)
3. https://www.birgun.net/haber/sovyetler-den-bize-kalan-184535