Ekim 2020’de Latin Amerika’dan iki “iyi haber” gelmişti. Korkut Boratav’ın, Immanuel Wallerstein ve Samir Amin’den ödünç aldığı bir söylemle yaptığı özetlemesine göre: Uluslararası sınıf mücadelesinde “dünya solu”, geçmişte yitirdiği mevzilerden ikisini geri almıştı.
İlk kazanımı Bolivya halkı gerçekleştirmişti: Bir yıl önce faşist bir darbe ile iktidardan uzaklaştırılan Başkan Evo Morales’in partisi MAS, 18 Ekim seçimlerini açık farkla kazanmıştı ve iktidara dönmüştü.
İkinci kazanım, Şili halkına aitti. Kırk yıl önce yitirilen bir mevzi geri alınmıştı. Faşist Pinochet rejiminin 1980’de yürürlüğe soktuğu anayasanın iptali, 25 Ekim 2020 referandumu ile kararlaştırılmıştı. Bu kazanım, Şili halk sınıflarının on iki ay önce başlattığı yaygın bir kalkışma sayesinde gerçekleşmişti.
Kalkışma, 7 Ekim 2019’da başkent Santiago’daki metro zammına karşı öğrencilerin protestoları ile başlamıştı. Hızla diğer kentlere yayıldı; toplumsal bir patlamaya dönüştü. Başkan Pinera önce sert tepki gösterdi. Güvenlik güçleri Pinochet rejiminin yöntemlerini tekrarladı; ölçüsüz şiddet uyguladı; kan döktü. 12 aylık bilanço, 31 ölü, 11.000’i aşkın yaralı, gözaltına alınan 12.000 kişi, çok sayıda ağır işkence, cinsel taciz iddiası içeriyor. Pinera, iktidarının tehlikeye sürüklendiğini fark etti; Pinochet Anayasası’nın iptal seçeneğini içeren bir referanduma razı oldu.
Referandum, Şili halk muhalefetinin ezici üstünlüğü ile sonuçlandı: katılanların yüzde 78/79’u hem Pinochet Anayasası’nın iptalini, hem de Kurucu Meclis’in tüm üyelerinin ayrı bir seçimle belirlenmesini yeğledi(1).
15 ve 16 Mayıs tarihlerinde, yeni kurucu meclis seçildi. Şili halkı, kapsamlı bir yapısal reform ve neoliberalizmin sona ermesi lehine oy kullandı. Bu, Pinochet'nin diktatörlüğünün sona ermesinden bu yana Sol'un en büyük zaferlerinden biri. Sebastián Piñera'nın etrafında toplanan sağ, büyük bir darbe aldı ve iktidardaki merkezci koalisyon Concertación, olağanüstü bir şekilde çöktü. Sol ve toplumsal hareketler, bir dizi hayati siyasi görevi ve belki de en önemlisi, Şili'nin yeni anayasasını hazırlamaktan sorumlu mecliste çoğunluk temsilini kazanarak Pinochet’nin mirasçılarını süpürdü.
Solun ‘’köşe taşı’’ niteliğindeki bu büyük zaferi, bir mega seçimde alındı. Belediye başkanlıkları, belediye meclisleri, bölge valilikleri ve anayasa konvansiyonu, bu seçimde aynı anda belirlendi. Burada anayasa konvansiyonunda solun tekrar baskın çıkması özellikle önemli, nitekim anayasa konvansiyonu, ‘’Anayasa yapmak veya değiştirmek için toplanan olağanüstü meclis’’ demektir. Bu, Şili’nin, Pinochet’nin devirdiği sosyalist başkan olan ve aynı zamanda, seçimle gelmiş Dünya’daki ilk Marksist başkan olarak önemli bir tarihi figür olan Allende’ye geri dönüşü anlamına gelebilir.
Partisiz solun önemli makamlar kazanmasını yanında, bu seçimi bir devrime dönüştürebilecek olan, Şili Komünist Partisi’nin, yerel ve bölgesel hükümetlerde ve konvansiyonda temsiliyetinin oldukça baskın olmasıydı. Şili Komünist Partisi, eski bir komünist enternasyonal üyesi, sağlam bir Marksist- Leninist geleneği olan bir partidir. Uluslararası Komünist ve İşçi Partileri Toplantısı isimli ittifak vasıtasıyla TKP ile kardeş partidir. Seçimde bu parti, 40 küsur parti içinden en yüksek oyu alan 6. parti olarak, konvansiyonda 7 koltuk kaptı(2). Seçimde en yüksek oyu alan partiler hala sağ partiler. Fakat yine de Şili halkı, Pinochet darbesinden sonra, sosyalizmin pratikte uygulanmasına tekrar şahit olacak. Genç kuşaklar sosyalizmle bir kez daha tanışacak ve bu, Allende’nin devrimine benziyor. Ayrıca konvansiyonun bir yasayı yürürlüğe sokabilmesi için, yasanın, meclisin 3’te 2’sinden onay alması gerekiyor. 3’te 1’lik bir veto hakkı tanınıyor ve en yüksek oyları sağ partiler alsa da, genel olarak sağın aldığı oy oranı, bu vetoyu sağlamaya yetmiyor. Genel anlayış, merkez solun ve devrimci solun, birlikte sağcı üyelere karşı ezici bir çoğunluk sağladığıdır. Devrimci sol bloğun, sağa karşı üstünlüğü sağlayabilmesi için ılımlı solla ittifak kurması gerekmesine rağmen bile, konvansiyonda basit çoğunluğu devrimci sol elinde bulundurmaktadır. Jacobin’e göre ‘’Şili solunun karşı karşıya olduğu zorluklar çoktur, ancak fırsatları da öyledir. Sol, ortak bir feminist ve anti-kapitalist program etrafında bir araya gelmeye hiç bu kadar yakın olmamıştı(3).’’
Şili Anayasasından Bize Ne?
Şili seçimi, Dünya’nın bir yerinde, nüfusu ve yüzölçümü ortalama bir ülkedeki bir seçim olarak görülmemelidir. Bu seçimin küresel etkileri olabilir. Bence bu böyle olmamakla beraber bazıları, Şili darbesini, neoliberalizmin başlangıcı olarak görür. Önemli aydınlarımızdan Aydemir Güler, Flu TV isimli Youtube kanalında konuk olduğu bir programda böyle söylemişti. Boratav’a göre Şili, neoliberalizmin ilk laboratuvarıdır. ‘’Pinochet, ekonomiyi Friedman’ın öğrencilerine (“Chicago boys”a) teslim etti. Bu ekip, ülke ekonomisini bir “sosyal mühendislik projesi” içinde yeniden tasarladı; biçimlendirdi. Şili, bölüşüm ilişkilerinde siyasal iktidarı büyük ölçüde devre dışı bırakan adımları, Thatcher İngiltere’sinden erken attı.’’
Şili’deki bazı neoliberal politikalar, küresel ölçekteki bazı politikalara öncülük etmişti. ‘’Örneğin emeklilik sisteminin özelleştirilmesinde, piyasalaşmasında çok sayıda ülkeye örnek oldu. ‘’ diyor Korkut hoca. Bugüne kadar Pinochet Anayasası, neoliberal ekonomik modelin ana yapısını korudu.
Şili’deki faşist darbe önemliyse, bunun püskürtülmesi de öyledir. Hayek ve Friedman, bu darbeye büyük önem atfetmişlerdi. Neoliberalizmin babalarından biri Friedman, tarihin en kanlı 3, 4 faşist diktatöründen birinin bu neoliberal darbesini "Şili mucizesi" olarak isimlendiriyordu. Diğer babası Hayek ise, "Dünya Şili’nin yaşadığı canlanmanın zamanımızın büyük iktisadî mucizelerinden biri olduğunu anlayacaktır." diyordu. Mises de bu darbeyi alkışla karşılayanlar arasındaydı(4). Bu tepkiler hem neoliberalizmle neofaşizm arasındaki ortaklığı gösteriyordu, hem de bugün, liberalizmin babalarının iddialarının bilim ve çağ dışılığını gözler önüne seriyor.
-----------------------------------------------------------------------------------------
1.https://haber.sol.org.tr/yazar/sili-halki-pinochet-anayasasini-reddetti-18639
2.https://en.wikipedia.org/wiki/2021_Chilean_Constitutional_Convention_election
3.https://jacobinmag.com/2021/05/chile-may-elections-constitutional-convention-new-constitution-frente-amplio-chilean-communist-party-alliances-left-bloc
4.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/107370