Makine Mühendisleri Odasının verilerine göre 2012'ye göre 2018'de meydana gelen iş kazaları yüzde 475 oranında arttı. İş kazası sayısı 1.000'in üzerinde olan il sayısı da 2010-2018 yıllarında sürekli artarak; 2010 yılında 14 il iken 2018 yılında 50 ile çıktı. 2013 yılından itibaren iş kazası olmayan il kalmadı ve iş kazaları Türkiye'nin en küçük illerine kadar yayıldı.
2012 yılında çıkarılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na rağmen iş kazaları/cinayetlerinde görülen artışlar, serbestleştirme-özelleştirme, sendikasızlaştırma, esnek/güvencesiz ve kayıt dışı istihdam, çalışma koşullarının ağırlığı, kadın, genç, çocuk emeği sömürüsünün yoğunluğu ve en son Kovid-19 salgınına karşı önlemlerin yetersizliği gibi soruları beraberinde getirdi.
Bakırçay'da yaşanan iş kazaları ise özellikle Aliağa'da yoğunlaştı.
Röportaj: Deniz Düzgün
Bir sene içinde ortalama iki yüz ile üç yüz iş kazasının yaşandığı İzmir'in, Aliağa ilçesinde özel bir firmada C sınıf iş güvenliği uzmanlığı ve Adalet Bakanlığına bağlı İş Sağlığı Güvenliği Bilirkişiliği yapan Erol Yiğit ile bölgedeki kazalarla ilgili önemli noktaları konuştuk.
- Türkiye’de gerçekleşen iş kazalarının sektörlere göre dağılımı nedir?
- “Türkiye'de iş kazası, metal sektöründe oluyor. Metal sektörünü, inşaat ve kimya sektörü takip ediyor.”
- Aliağa’da bir sene içinde kaç iş kazası olmaktadır ve kazaların sektörlere göre dağılımı nedir?
- “Aliağa'da ortalama bir sene içinde iki yüz ile üç yüz arası iş kazası olmaktadır. Bu kazaların sektörlere göre dağılımına bakıldığı zaman; metal sektörü başta gelmektedir. Bölgemize bakıldığı zaman kimya sektörününde de kaza oranları yükseltir. Türkiye şartlarına bakıldığı zaman bölgemizde inşaat sektöründe ki kaza oranı düşüktür.”
-Aliağa’daki iş kazaları Türkiye şartlarına göre nasıl yorumlanmalı?
- “Aliağa bölgesi ağır sanayi bölgesi olduğu için meydan gelen kazalar ciddi boyutlarda olabiliyor. Kazalar ağır yaralanmalı ya da ölümcül kazalar şeklinde oluyor. Türkiye'de ki şartlara göre yorumlarsak bölgemizdeki büyük firmaların aldığı iş güvenliği önlemi Türkiye şartlarından daha iyi. Ancak kaza olduğunda boyutları büyük olmaktadır”
- Bize benzer ülkelerde iş kazaları nasıl değerlendiriliyor?
- “Örneğin; İngiltere'de bir olayın iş kazası olması için, işçinin en az üç gün iş göremez raporu alması gerekiyor. Üç günden az raporlar iş kazası olarak değerlendirilmiyor. Türkiye'de parmağınız dahi kesilse hastaneye girdiğiniz anda iş kazası olarak geçiyor. Bu yüzden Türkiye'de iş kazası oranları diğer ülkelere oranla daha fazla. Ancak diğer ülkelerin kurmuş olduğu İŞ Sağlığı Güvenliği sistemleri ve çıkardığı kanunlar sektörlere ve bu işi yapan uzman kişilere entegre bir şekilde yürümektedir. Bu da denetim mekanizmasını etkin kılmaktadır. Bundan dolayı İngiltere'de üç günün altındaki raporlara iş kazası olarak bakılmıyor.”
- Ucuz iş gücü, iş kazalarını nasıl etkilemektedir?
- “Liyakatli bir personel aldığın zaman, o personel işini en ince ayrıntısına kadar bilir ve yapılması gerekenleri doğru şekilde uygular. Ucuz iş gücü olduğu zaman, işi yapanlar işin risklerini bilmezler. Bu da iş kazası yaşlanma ihtimalini arttırır.”
- İş kazalarında işverenin ve işçinin ihmali nelerdir?
- “İş kazasının üç temel unsuru vardır. Birincisi işveren, ikincisi işçi, birde az rastlanan dış etkenler. Bölgemizde yaşanan kazalara baktığımız zaman işverenin ihmali daha çok. Yaşanan kazalarda kusur yüzde altmış beş işverende, yüzde otuz beş işçidedir.”
- Aliağa’daki ağır sanayi kuruluşlarının iş kazalarının iş kazalarını engellemesi için neler yapması gerekir?
- “Bu konuda öncelikle devlete çok büyük iş düşüyor. Devletin denetleme mekanizmasını daha sıkı tutması gerekiyor. Özellikle demir, çelik sanayini denetlemesi gerekiyor. Son zamanlarda demir çelik sanayinde yaşanan ölümcül kaza oranları arttı. Bilirkişi olarak görev yaptığım için içerideki bir çok eksiği gördüm. Denetleme mekanizması sıkı olmalı, kişi ve kurumlara göre değil kanunlara göre olmalı.”
- Sendikalar ve iş sağlığı uzmanları,iş kazalarının engellenmesi için neler yapmalıdır?
- “Sendika ayağında, sendikalar çok sessiz. Kazalarla ilgili bir açıklama yok, araştırma yok. Ayrıca son zamanlarda devletin aldığı kararlar sendikaları baskı altına aldı. Sendikalar en başta kendi üyelerinden oluşan bir iş kazası araştırma komisyonu kurmalı. Sendika kendi üyelerinden oluşan komisyonla kazaları araştırıp, işverenle kazaların engellenmesi için masaya oturmalı. İş kazaları sadece işverene bırakılmamalı. İş güvenliği uzmanlarının bu sistemde hiçbir yetkisi yok. İş güvenliği uzmanlarının görevlerini yapabilmesi için Çalışma Bakanlığının bünyesinde olması gerekiyor. İşverenler uzmanları bakanlıktan kiralama modeli ile almalı. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB)'ler de yapılan uzmanlıkta maaşları işveren verdiği için onları uyarmak ya da şikâyet etmek imkânsız oluyor.”
- Ölümcül iş kazalarında iş verenin tavrı nasıl olmaktadır?
- “Hayatın doğal akışında ortada bir suç olduğu zaman herkes birbirini suçlar. İş kazasının maddi ve manevi boyutları olduğu için taraflar birbirini suçluyor. Maddi kısmını işveren düşünmez. Manevi kısmında hapis cezası olduğu için işveren işçiyi, çalışanı kusurlu göstermeye çalışıyor. Ağır yaralanmalı kazalarda işçi hukuki yollara başvuruyor. Bilirkişiler de araştırmalarını yapıp adli mercilere bildiriyor.”
- SON OLARAK NELER SÖYLEMEK İSTERSİNİZ?
- “Son zamanlarda ölümcül iş kazaları arttı. Son bir haftada iki işçi öldü, üç işçi yaralandı. Denetimlerin artması lazım. Devlet yetkililerinin, milletvekillerinin, meclisin ve sendikalarım bir komisyon kurup, ağır sanayinin olduğu yerlerde iş kazalarını tarafsız bir şekilde araştırması lazım. İş güvenliği uzmanlarının da işlerini yapabilmesi için Çalışma Bakanlığına bağlanması lazım.”