Binlerce yıl Urfa'da yaşayan, şehrimizde iz bırakan, 28-29 Aralık 1895’te yaşanan direniş ve ardından olanlara kadar barış içinde yaşadığımız Ermeni hemşerilerimiz...
Geçtiğimiz yüz yılın başlarına kadar Kürtlerin, Arapların, Türklerin yanında Urfa’da, Yakûbiler (Batı Süryanileri), Keldâniler, Yahudiler ile birlikte Ermeniler de yaşardı. Alman Gezgin Petermann’ın 1852-1855 yıllarında yaptığı gezilerde yazdığı seyahatnamesinde, Urfa’da toplam altı binden fazla ailenin yaşadığı yazılıdır. Seyahatnamede, 4000 ailenin Müslüman, 1000’den fazla ailenin Ermeni, 200 kadar Yakûbi, 20-30 Keldâni ve 30 kadar Yahudi ailenin varlığından söz edilir.
Urfa'nın kuzeybatısında Telfutur/Tılfındır mahallesinde ki tepelik alana yayılmış hanelerde yaşamışlar. Yine, Urfa’dan 10 km. uzaktaki ipekyolu hattında önemli bir ticaret merkezi olan Köprü köyü eski bir Ermeni yerleşkesi olmuş. Tabii 19.yüzyılın sonlarında 400 hane olarak Gamurç/Germuş’de yaşamışlar.
O yıllardaki sosyal yapıyı araştırmacı yazar A.Cihat Kürkçüoğlu şöyle özetliyor; “Ermeniler, Büyükyol Mahallesi’nden Cami-i Kebir (Ulu Cami) ve Balıklı Göl’e kadar uzanan bölgede yaşardı. Yıldız Meydanı’ndan Ellisekiz Meydanı’na uzanan bölgede Müslümanlar, bu meydanın çevresinde Süryaniler, Harran Kapı çevresinde de Yahudiler yaşardı. Böyle anılsa da inanç dışında sosyal yaşam birbirinden ayrı değildi. Giyimi, kuşamı, yemek kültürünü, müziği, evlerin mimarisini birbirinden ayırmak mümkün değildi.”
Şehrin merkezindeki Urfa’nın en tanınmış camilerinden biri Fırfırlı Camii, eski adıyla Fırfırlı Kilise olduğu az bilinen bir gerçek. Eski Saint John Kilisesi, Selahaddin Eyyubi Camii olmuş. Meryem Ana Kilisesi ise şimdi Halil’ür Rahman Camii. Hatta Balıklıgöl'ün karşısındaki yokuş Ermeni mezarlığıyken yol geçirme nedeniyle yok edilmiş.
Başta Halep ve Beyrut olmak üzere dünyanın birçok yerinde varlıklarını, kurdukları dernekler ile Urfalı olduklarını unutmadan ve bunu yeni nesillere aktarmaya devam ederek sürdüren Urfa Ermenileri günümüzde Beyrut ve Erivan’da Urfalı veya dedeleri Urfalı olan Ermeniler, bnp nırıŞuı (nor Urfa) yani "Yeni Urfa" adıyla kurdukları mahallelerde toplu halde yaşıyorlar.
Ayrıca sadece Suriye ve Lübnan'da değil örneğin Avrupa'da hatta Brezilya'da yerleşik Urfalı Ermeniler var. 2012 yılında Brezilyalı mimar ve fotoğrafçı Norair Chahinian atalarının yurdu Urfa’ya seyahat etti. Norair, São Paulo’da doğdu ve köklerini araştırmak için dedesinin memleketine doğru yolculuğa çıktı. Önceden büyük-büyük dedesi Harutyun’a ait olan evi buldu. Ev Cevahir Otel adında bir butik otel olmuştu. Ailesi toptan kumaş ve ipek toptancılığı yapıyordu. Bu ve benzeri örnekleri çoğaltmak mümkün.
Geçtiğimiz yıl mart ayında yine köşemde bu kez yüzyıllardır Urfa’da yaşayan Alevi yurttaşlarımızdan bahsetmiştim. Unesco yaşayan insan hazinesi ödüllü hemşerilerimiz Dertli Divani ve Mehmet Acet hocalarımdan da alıntılar yapmıştım.
Son yıllarda dünyanın konuştuğu Göbeklitepe ve Karahantepe ile gözlerin çevrildiği Urfa’nın demografik yapısında, çok kültürlülüğünde ve renkliliğinde zamanla değişiklikler olsa da en azından var olanı araştırıp tanıyarak modern yöntemlerle doğru tanıtmak gerekir.
“Hoyrat Urfalıya hayattır” derdi ünlü bestekar rahmetli Abdullah Balak.
Sesindeki Hoyrat’ın lezzeti kültürel zenginliğine karşı hoyratça yaklaşmasına engel olamayan kadim bir şehir…