Çok kültürlü geçmişiyle övünen İzmir’de, tarihi 1881’e uzanan Bornova Musevi Mezarlığı, yıllardır süren ilgisizlik sonucu harap halde…
Uzmanlara göre birinci derecede kültür mirası ve arşiv belgesi özelliği taşıyan mezar taşlarının yer aldığı Bornova Musevi Mezarlığı, mezarlığa giren kimliği belirsiz kişilerce yıllardır tahrip edilmeye devam ediyor.
Kazım Dirik Mahallesi’nde Ege Üniversitesi’nin karşısında, İngiliz Mezarlığı ile karşı karşıya olan Bornova Musevi Mezarlığı’nı ziyaret etmek isteyenler, yıkılmış ve çevreye dağılmış mezar taşlarından oluşan; adeta vandalizm kurbanı olmuş bir mezarlık ile karşılaşıyor.
.
.
Akademisyen, araştırmacı Siren Bora, İzmir’de Musevi toplumun kültürel mirası konusunda çalışmalarıyla tanınan önemli bir bilim insanı. Bora’nın 2015’te İzmir Araştırmaları Dergisi’nde yayımlanan "İzmir Bornova Yahudi Mezarlığı" başlıklı makalesi, söz konusu mezarlığın pek de sıradan bir mezarlık olmadığını tarihsel kanıtlarıyla gösteriyor.
.
Siren Bora’nın ifadelerine göre, mezarlık kapısından içeri girildiği zaman, demir kapının sağında ve solunda yer alan sütunlar üzerinde İbranice ve İngilizce olarak yazılmış iki mermer yazıt mevcut. Bu yazıtlarda ‘’Mezarlık arazisinin her sınıftan ve her milliyetten Yahudilerin defnine tahsis edilmek üzere, Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olan Alexander M. Sidi tarafından satın alınmış, inşa edilmiş ve 29 Nisan 1880 tarihinde yukarıda adı geçen Yahudilerin kullanımına sunulmuş olduğu; mezarlığın mülkiyetinin Amerika Birleşik Devletleri’ne ait olduğu’’ yazıyor. Mezarlık kapısı kilitli olduğu için içeriye girip bu yazıtları görme imkânımız olmadı. Dolayısıyla yazıtların yer aldığı mermerlerin yerinde olup olmadığı meçhul.
.
.
Bora’nın aktarımına göre, 1880 yılında açılmış olan mezarlık içerisinde, 1880 yılından önce vefat etmiş olan, Albali, Amado, Arditi, Danon, Leon, Levi, Politi ve Sidi aileleri mensuplarına ait toplam 17 adet mezar bulunuyor. En eski mezar 1827 tarihli. En son gömü ise 1969 yılına ait. Mezarlığın bugünkü durumu göz önüne alındığında bu mezarların hala mevcut olup olmadığı da teyide muhtaç.
.
Bora’nın 2015 yılındaki alan çalışmasında saptadığına göre Bornova Musevi Mezarlığı’nda yer alan mezar taşı kitabelerinin pek çoğunda, Bodrum, Tire, Akhisar Tekirdağ, Manisa ve Gürçeşme Musevi mezarlıklarındaki mezar taşı kitabelerinden farklı olarak; defnedilenin anne ve baba adı kitabeye eklenmiş. Ölen erkek ise, hakkında övgüler ve ona duyulan sevgiyi, özlemi ifade eden cümlelere yer verildikten sonra, ölüm tarihi yazılmadan önce adı ve soyadı kaydedilmiş. Ölen kadın ise, adı tanımlamalar ile mezar taşı üzerine yazılmıştır. Çocuk yaşta hayatını kaybetmişse; adı babasının adı ile birlikte yazılmış. Bugün bu kitabeler de yerlerinden sökülüp çevreye yayıldığı için ne yazık ki bu belge niteliğindeki taşları görme imkanı da ortadan kalkmış durumda.
.
.
Geçen yıl Avlaremoz web sitesinde yer alan bir habere göre, İzmir Musevi toplumunun önde gelen isimlerinden, kısa süre önce vefat eden Sami Azar mezarlık arsasının sadece bir kısmının Yahudi toplumunun elinde olduğunu söylüyordu. Musevi cemaatinin Bornova’dan ayrılırken mezarlığı oluşturan farklı bölümlerin sahipleri tarafından “nam-ı müstear güvenilir” kişilere bırakıldığını belirten Azar, İzmir Musevi toplumu tarafından mezarlığın mülkiyetini edinmek için davalar açıldığını ve bu davaların sonuçlanmasının beklendiğini belirterek, mezarlığını sorumluluğunun İzmir Musevi toplumunda olsa da mülkiyetinin kendilerinde olmadığını anlatmaya çalışmıştı. Halen kapısında İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin levhasının asılı olduğu mezarlık, sorunu her nedense görmezden gelen yerel yönetimlerin de ilgisizliğiyle bugün içler acısı durumda.
.
Umarız İzmir için önemli bir kültürel mirasın son izlerini taşıyan bu alan, yıllarca maruz kaldığı vandallıktan kurtarılır ve bu "kent ayıbı" en kısa sürede onarılır.
.